Ds. A. Huijgen (32), predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Genemuiden, promoveert woensdag aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) op een studie naar het begrip accommodatie in de theologie van Calvijn. Daarin betoogt hij onder meer dat er nogal wat haken en ogen zitten aan de gedachte dat God Zich aanpast aan het menselijk begripsniveau.

Wat bedoelde Calvijn precies met accommodatie?

„Het begrip accommodatie betekent dat God Zich in Zijn openbaring aan het menselijk begripsniveau aanpast. Volgens Calvijn doet Hij dat bijvoorbeeld door mensentaal te gebruiken. Als God in Zijn eigen taal zou spreken, zou niemand Hem verstaan.

God komt de mens ook op andere manieren tegemoet, stelde Calvijn. Door de boom des levens in het paradijs bijvoorbeeld, of door de regenboog, de wolk- en vuurkolom of de sacramenten. God heeft die tekenen niet nodig, maar wij wél, aldus de reformator. Vanwege Zijn heiligheid en verhevenheid, maar ook door de zonde van de mens, moet God Zich wel aanpassen.”

Hoe origineel was Calvijn daarin?

„Helemaal nieuw was het accommodatiebegrip niet. In de tijd van Calvijn gold iets nieuws zeker niet als iets positiefs. De inhoud van Calvijns accommodatieconcept gaat terug op de kerkvaders, met name Chrysostomus. De terminologie komt waarschijnlijk bij Desiderius Erasmus vandaan. Calvijn gebruikte namelijk Latijnse termen en voorbeelden die je ook bij Erasmus vindt, zoals het woord ”accommodare” en het beeld van een voedster met kind.

Calvijn hanteerde het begrip accommodatie vooral om Gods opvoeding van Zijn kinderen en Gods openbaring duidelijk te maken. Daarvoor gebruikte hij allerlei pedagogische beelden, zoals God als Vader in Zijn gezin en God als Leraar voor de klas. Een mooi beeld is ook dat van de pelgrim. God leidt Zijn kinderen steeds verder in de kennis van Hem.

Accommodatie betekent voor Calvijn dat God rekening houdt met de draagkracht van Zijn volk. Hij brengt dat telkens een stapje verder richting het doel dat Hij voor ogen had. Daarom staan er volgens hem ook wetten in het Oude Testament die op zich onvolmaakt lijken, of zelfs barbaars.”

Dat leidt er volgens u toe dat Calvijns exegese soms wat geforceerd overkomt.

„Soms verklaart Calvijn schijnbaar barbaarse voorschriften door te wijzen op alternatieven die nog erger zouden zijn geweest. Als God bijvoorbeeld de Israëlieten het gebod geeft om al wat mannelijk is in een stad uit te roeien, dan zegt Calvijn dat je dit in de context van die tijd moet plaatsen. Hij wijst erop dat vrouwen en kinderen gespaard werden, terwijl omringende volken de gewoonte hadden iedereen te doden. Je ziet duidelijk dat Calvijn met dergelijke teksten worstelde.

Exegetisch is er wel wat aan te merken op deze uitleg. Maar de intentie van Calvijn om het Oude en Nieuwe Testament bij elkaar houden en recht te doen aan de historische context – die waardeer ik zeer. De kerkvaders legden dergelijke teksten veelal allegorisch uit.”

Het accommodatiebegrip van Calvijn kan volgens ds. Huijgen niet zomaar worden gebruikt bij de exegese van bepaalde passages in de Bijbel die in strijd lijken met de natuurwetenschap. Het accommodatiebegrip lost in die gevallen niets op en kan bijna alles betekenen. „In zekere zin is heel de Bijbel geaccommodeerd, stelde Calvijn. Het geaccommodeerde karakter van de Bijbeltaal maakt dat de Schrift gelezen moet worden zoals hij is bedoeld en niet als een natuurkundeboek. De Schrift is zijn eigen uitlegger.”

Veel moderne theologen vinden Calvijns accommodatiebegrip maar ouderwets en overbodig.

„H. M. Kuitert rekent in zijn boek ”De mensvormigheid Gods” af met het accommodatiebegrip in het algemeen en dat van Calvijn in het bijzonder. Volgens hem leidt dat tot fundamentele onzekerheid, omdat God Zelf schuilgaat achter Zijn openbaring. Van een echte ontmoeting tussen God en mens kan dan geen sprake zijn. Het accommodatieconcept leidt tot gewrongen exegeses en verdraaiing van de bedoeling van de Bijbeltekst, stelt Kuitert, met name waar het gaat over Gods berouw en verandering.”

Hoe kunnen christenen dan zeker weten dat God is zoals Hij Zich openbaart?

„Kuitert overdrijft de vraag naar de zekerheid, maar hij wijst wel op een probleem bij Calvijn. En ook de theologen I. A. Dorner en K. Barth hebben laten zien dat God in het accommodatiebegrip van Calvijn soms te onbeweeglijk en onveranderlijk is. Er is wel degelijk een persoonlijke ontmoeting tussen God en mens mogelijk. Bij Calvijn dreigt dat soms wat buiten beeld te raken.

Toch hoeft het accommodatiebegrip niet tot onzekerheid te leiden. Calvijn wil het geheimenis van God waarborgen. Daarom wijst hij alle vormen van theologie af die meer van God willen weten dan Hij heeft bekendgemaakt.

Uit de Bijbel blijkt dat God altijd trouw is aan Zichzelf en uiteindelijk niet anders is dan Hij Zich openbaart. In het Oude Testament maakt God Zich bekend als barmhartig en genadig, lankmoedig en groot van weldadigheid (Exodus 34:6-7). Maar in Christus komt God maximaal dichtbij en bereikt de accommodatie haar hoogtepunt. Voor Calvijn is God altijd zoals Hij Zich in Christus openbaart. Alleen Christus vormt de toegang tot Gods licht. Dáár vindt Calvijn de ware zekerheid.”

Wat kan een ‘gewoon’ gemeentelid met de accommodatieleer van Calvijn?

„Accommodatie biedt de zekerheid dat God ons écht opzoekt in de situatie waarin we ons bevinden. Hij kent ons, Hij weet wie we zijn – zoals Hij ook de Israëlieten kende. God heeft niets menselijks versmaad. In Christus is Hij echt in onze werkelijkheid gekomen.”

Ds. Huijgen

Ds. A. Huijgen is geboren in Amersfoort op 16 november 1978. Hij studeerde theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) en was van 2004-2007 als assistent in opleiding aan deze universiteit verbonden. Ds. Huijgen is predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Genemuiden en docent dogmatiek en symboliek aan de TUA. Hij is lid van de raad van toezicht van Eleos, een organisatie voor gereformeerde geestelijke gezondheidszorg. Ds. Huijgen is getrouwd en heeft vier kinderen.