In mijn vorige bijdrage aan deze rubriek luidde de vraag: „Bevordert het christelijk geloof de onderdrukking van vrouwen?” Ik heb dat stellig ontkend en daarentegen betoogd dat er geen vrouwvriendelijker geloof is dan het christelijke. De Bijbel laat de vrouw in haar waarde, wat inhoudt dat zij met de man op gelijke hoogte staat. Nu kan iemand echter zeggen: „Het mag dan zo zijn dat de Bijbel de waardigheid van de vrouw hoog in het vaandel heeft staan. Maar wat is er in de geschiedenis van het christendom terechtgekomen van dit inzicht? En hoe gaat het er vandaag aan toe? Staan veel uitspraken en praktijken van christelijke leiders niet haaks op de met de mond beleden gelijkwaardigheid van de vrouw?”

Helaas moet volmondig erkend worden dat er inderdaad veel is misgegaan in de geschiedenis van het christendom. Het is niet moeilijk om een groot aantal uitspraken te verzamelen van kerkvaders en latere theologische leiders waarin de vrouw wordt voorgesteld als een mislukte man, een tweederangsmens. Of waarin ze vooral wordt getekend als een gevaarlijke verleidster, die maar al te gemakkelijk mannen van het rechte pad afbrengt.

Patriarchale ideeën

Er is in christelijke kringen door de eeuwen heen veel tol betaald aan patriarchale ideeën. Velen hebben zich taai verzet tegen gelijkberechtiging van de vrouw. Onder het mom van trouw aan de Bijbel was dat in werkelijkheid niets anders dan wereldgelijkvormigheid. Zo heeft het (te) lang geduurd voordat de mogelijkheden om te studeren voor meisjes in christelijke kring breed werden ondersteund en bevorderd. Binnen de kerk ondervond (en ondervindt) de ontplooiing van de gaven van de Geest die aan vrouwen en meisjes geschonken zijn veel belemmeringen. Er werd nauwelijks ruimte geboden om deze gaven in te zetten bij de opbouw van de gemeente. Het is een pijnlijke conclusie dat de christenheid door de eeuwen heen niet in staat is geweest – uitzonderingen daargelaten! – om de normen van de cultuur te doorbreken vanuit de ware bedoelingen van God. Zo heeft ook in de gekerstende wereld de vrouw eeuwen- en eeuwenlang veel vormen van discriminatie ondervonden.

Is dit verleden tijd? Was het maar waar! De actuele situatie is op veel plekken in de wereld nog altijd ten hemel schreiend. In veel landen in Afrika bijvoorbeeld denken mannen met vrouwen te kunnen doen wat zij willen. En dat terwijl driekwart van hen zegt christen te zijn. Ze gaan met de ene na de andere vrouw naar bed, verwekken kinderen, verspreiden aids en tonen intussen geen enkele verantwoordelijkheid, terwijl ze hun gedrag nog goedpraten ook.

Vrouwvriendelijk spoor

Er is echter een andere kant aan dit verhaal. Als gevolg van de kerstening van de Oude Wereld in de eerste eeuwen na Christus telde de vrouw meer en meer mee. Wat de zusters der gemeente mochten en konden doen in de verbreiding van het Evangelie, in het pastoraal omzien naar elkaar en in diaconale dienstverlening was ongehoord in de toenmalige culturele context. In feite is de geboorte van Christus uit de maagd Maria (waar geen man deel in had) het grote keerpunt in de geschiedenis van de vrouw geweest. Daarom mogen we zeggen: ”history” was in hoge mate ”his story” door de overheersende positie die mannen innamen. Maar vanwege ”His story” (Jezus’ geschiedenis van dienende liefde) is ”history” voortaan ook voluit ”her story”.

Zo loopt er aantoonbaar een vrouwvriendelijk spoor door de geschiedenis van het christendom. Vanuit het christelijk geloof is krachtig stelling genomen tegen het aborteren van ongeboren meisjes en het doden van pasgeboren meisjes omdat men liever jongetjes wilde hebben (zoals tot op de dag van vandaag in allerlei landen gebeurt). In de middeleeuwen heeft de kerk door haar theologie en praktijk van de huwelijkssluiting een bijdrage geleverd aan een grotere waardering van de vrouw in de samenleving. De Reformatie heeft dit nog versterkt door de heiligheid van het huwelijk te onderstrepen tegenover de eenzijdige verheerlijking van het celibaat.

Verder is er in het christendom altijd geprotesteerd tegen seksueel misbruik en vernedering van de vrouw in pornografie en prostitutie, tegen slavernij en uitbuiting, tegen vrouwenbesnijdenis en weduweverbranding. Actueel is in ons land de inzet van christenpolitici voor het recht van jonge moeders om zich optimaal te wijden aan de opvoeding van hun kinderen. Ze willen tegengaan dat deze vrouwen door onrechtvaardige fiscale maatregelen tegen hun zin de arbeidsmarkt worden opgejaagd. Onrecht tegen meisjes en vrouwen druist volledig in tegen het christelijk geloof. In feite zijn veel verworvenheden die liberalen tegenwoordig aan het humanisme of de verlichting toeschrijven aan de doorwerking van dit geloof te danken.

Gelijkwaardig is niet gelijk

Maar hoe zit het dan met kerken die geen vrouwelijke ambtsdragers kennen? Of met een partij als de SGP die vrouwen geen passief kiesrecht toekent? Hierover is natuurlijk veel te zeggen, maar ik onderstreep slechts twee punten.

In de eerste plaats wijzen deze kerken en partijen er terecht op dat ”gelijkwaardig” niet hetzelfde is als ”gelijk”. God schiep man en vrouw en gaf hun in onderlinge verbondenheid verschillende taken. Daarom is hun protest tegen nivellering ter zake. Het is heilloos wanneer mannen en vrouwen worden gezien als eenheidsmensen die uitsluitend in lichamelijke kenmerken van elkaar verschillen.

In de tweede plaats zeggen de desbetreffende kerken en ook de SGP uitdrukkelijk dat ze discriminatie van de vrouw afwijzen. Dat dienen ze steeds weer duidelijk te maken door te laten zien hoe de vrouw optimaal kan participeren in kerk en samenleving met al haar geschonken talenten en gaven. Mannelijke superioriteitsgevoelens moeten daarbij met kracht bestreden worden. Zoals de vrouw niet zonder de man kan, zo kan de man niet zonder de vrouw. In dat besef bloeien mannen en vrouwen samen op in hun door God gewilde gelijkwaardigheid én verscheidenheid. Waar dit achterwege blijft, doen mannen aan vrouwen tekort (en uiteindelijk ook aan zichzelf) en gaat dit ten koste van de goede naam van het christelijk geloof.

Prof. dr. J. Hoek, bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Verder lezen over dit onderwerp:

Alvin J. Schmidt, How Christianity Changed the World Zondervan, Grand Rapids 2004, 97 -124 (”Women receive freedom and dignity”)

Klaas A. D. Smelik, Zij doet hem goed en geen kwaad. Man en vrouw in de Bijbel Boekencentrum, Zoetermeer 2005

Maarten J.Verkerk, Sekse als antwoord Buijten en Schipperheijn, Amsterdam 1977