Dr. C. W. (Cor) Notebaart (1942) uit Dieren promoveerde vorige week vrijdag aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Kampen. Hij schreef zijn proefschrift over metaforen in de Bijbel waarin metalen en hun verwerkingstechnieken voorkomen. „Ik heb jarenlang als metallurg (metaalkundige, JvH) in de mijnindustrie gewerkt. Verder interesseer ik me voor Semitische talen. De metallurgie en theologie heb ik kunnen combineren in dit onderzoek.”

De studie van metallurgie in de Bijbel is een onontgonnen terrein, stelt dr. Notebaart, die inmiddels met pensioen is. „Metaforen over metalen in de Bijbel zijn tot nu toe als categorie nooit bestudeerd. Mijn promotor, hoogleraar Oude Testament prof. dr. Spronk, reageerde enthousiast toen ik het onderwerp indertijd voorstelde. Ook voor hem was dit thema nieuw.”

De promovendus bestudeerde en analyseerde voor zijn proefschrift een aantal metallurgische metaforen uit het Oude Testament. Ook ging hij na waar verschillende metalen werden gewonnen in de periode voor en tijdens het ontstaan van de oudtestamentische Bijbelboeken. Verder wijdt hij een hoofdstuk aan de metaalhandel in het Midden-Oosten en aan de relatie tussen metallurgie en godsdienst.

Het schrijven van zijn dissertatie verliep voor dr. Notebaart naar eigen zeggen zonder problemen. „Ik ben gewend om onderzoek te doen en weet hoe je zoiets aan moet pakken. De studie liep voorspoedig. In totaal ben ik zo’n drie jaar bezig geweest met dit proefschrift.”

In het Oude Testament komen tientallen metallurgische metaforen voor. In Job 28 staat een metafoor die het hele hoofdstuk beslaat. Dr. Notebaart: „Het beschrijft onder andere iemand die in onderaardse mijngangen kruipt op zoek naar schatten. Werk dat maximale kennis, vaardigheid en doorzetting eist van een mens. De Bijbelschrijver gebruikt dit beeld om menselijke capaciteiten te zetten tegenover de nog grotere wijsheid en het inzicht van God, die door de mens niet te verkrijgen zijn.”

Het boek Jeremia kent de hoogste metafoordichtheid, concludeerde de metallurg. „Het afvallige volk Israël vergelijkt de profeet vaak met harde metalen als ijzer of brons. Verder speelt het woord zuiveren of smelten in het boek een grote rol, dat metaforisch is voor het bekeren van het volk Israël van zijn dwalingen.”

Het metaal zilver wordt volgens dr. Notebaart het meest genoemd in metaforen in de Bijbel. „Dat was het betaalmiddel in de oudtestamentische tijd. Het werd omgesmolten en gezuiverd uit juwelen. Waarschijnlijk kwam zilverraffinage wijdverspreid voor. Daardoor konden de auteurs van de Bijbel vrij eenvoudig kennis verwerven van dit proces.”

Het woord voor tin komt slechts vier keer in het Oude Testament voor, alleen in het boek Amos.

„Het staat eigenlijk voor brons, een legering waar tin een bestanddeel van is. Van brons worden onder andere wapens gemaakt. De tinmetafoor in Amos wijst op de oorlogsdreiging vanuit het noorden, een straf van God voor de afvalligheid van Israël.”

Welke metafoor spreekt u het meest aan?

„Die uit Job 28, omdat hier alle facetten van de mijnbouwindustrie aan de orde komen: onder andere de exploratie, de mijnbouw en het smelten. Ook Jeremia 6:27-30 is prachtig, met drie metallurgische metaforen achter elkaar. Een ervan is dat de profeet wordt geroepen om een tester/toetser voor het volk te zijn. Het Hebreeuwse woord voor testen, ”bachan”, is terug te leiden op het Egyptische woord ”bechen”, dat duidt op een steen die mogelijk als toetssteen voor goud werd gebruikt.”

Bent u van plan in de toekomst nog iets te doen met dit onderwerp?

„Niet echt. Dit is mijn tweede promotie, en dat vind ik wel genoeg.”