Wie de Bijbel leest, stuit op het probleem dat er uitspraken in staan die elkaar tegenspreken. Een paar voorbeelden:

1. Volgens Genesis 26 trouwde Ezau met Judith, de dochter van Beëri de Hethiet, en Basmath, de dochter van Elon de Hethiet. Een tiental hoofdstukken verder staat echter dat hij trouwde met Ada, de dochter van Elon de Hethiet, Aholibama, de dochter van Ana, de dochter van Zibeon de Heviet, en Basmath, de dochter van Ismaël (Genesis 36:2-3).

2. In Mattheüs 27:9 staat: „Toen is vervuld hetgeen gesproken is door de profeet Jeremia: En zij hebben de dertig zilveren penningen genomen.” Wie het boek Jeremia doorleest, komt deze profetie niet tegen. Deze woorden tref je wel aan in Zacharia 11:12.

3. In 1 Samuël 16:14-23 is te lezen dat David bij Saul aan het hof komt om op de harp te spelen en de wapendrager van Saul wordt. Hij wordt aangekondigd als de zoon van Isaï. In het volgende hoofdstuk staat de overwinning van David op Goliath. In het laatste vers van dit hoofdstuk vraagt Saul aan David van wie hij een zoon is. Het lijkt net alsof hij niet weet wie David is.

4. David verzamelde 30.000 man om de ark terug te brengen naar Jeruzalem, aldus 2 Samuël 6:1. In 1 Kronieken 13:5 staat dat David gans Israël vergaderde, van de Egyptische Sichor tot Hamath, de Eufraat. Dat moet over veel grotere getallen gaan.

5. Bekend zijn ook de verschillen tussen de beschrijvingen van de opstanding van de Heere Jezus door vier evangelisten. Markus zegt bijvoorbeeld dat er één engel bij het graf was (Markus 16:5), terwijl Lukas schrijft dat het er twee waren (Lukas 24:4).

Het is goed voor te stellen dat zulke voorbeelden –er zijn er veel meer te noemen– je in verwarring brengen als je de Bijbel leest. Het is ook heel voorstelbaar dat iemand die op jouw aanraden met een kritische grondhouding de Bijbel is gaan lezen, je tegenwerpt dat er niets klopt van de Bijbel. Stel je voor dat jij de Koran zou gaan lezen en zou ontdekken dat daarin dingen niet kloppen. Dan heb je een bepaalde gretigheid om die tegenstrijdigheden aan te grijpen om de geloofwaardigheid van de Koran in diskrediet te brengen.

Harmonisatie

Het is niet zo dat alleen moderne Bijbellezers tegen deze vragen aanlopen, alsof men in de Vroege Kerk alles voor zoete koek slikte. Augustinus heeft bij het tweede voorbeeld hierboven over het citaat uit Jeremia opgemerkt dat er bij het overschrijven van de Bijbeltekst een vergissing gemaakt moet zijn. Het citaat komt niet uit Jeremia, maar uit Zacharia.

Dit is een eerste manier waarop men in de christelijke kerk met deze problemen is omgegaan. Men aanvaardde dat er in de loop van de eeuwen door overschrijvingen wel eens een fout is gemaakt, zonder dat men de inspiratie van de Heilige Geest en de onfeilbaarheid van de Schrift ter discussie stelde.

Een tweede manier om met deze problemen in de Schrift om te gaan is door een onderscheid te maken tussen de letter en de strekking van een tekst. In zijn preken over Samuël gaat Calvijn bijvoorbeeld in op de verschillende aantallen in 2 Samuël 6:1 en 1 Kronieken 13:5 (zie het vierde voorbeeld hierboven). Hij zegt dan: „De Schrift gebruikt eenvoudig de taal van elke dag.”

Een derde manier is de meest voorkomende methode, namelijk harmonisatie. Dit betekent dat de tegenstrijdige gegevens in de Bijbel worden gezien als schijnbare tegenstrijdigheden. Het uitgangspunt hierbij is dat de Heilige Geest de ene Auteur van de Heilige Schrift is en Zichzelf niet tegen kan spreken. Vanuit deze diepe overtuiging zoeken Bijbelgetrouwe christenen eerbiedig naar harmonie tussen Bijbelse gegevens.

In de kanttekeningen van onze Statenvertaling vinden we tal van voorbeelden in deze geest. Bij het eerste voorbeeld lezen we in de kanttekeningen: „Hebr. Jehudith. Enigen menen dat deze dezelfde geweest is, die Gen. 36:2 Aholibama genoemd wordt. Zodat zij twee namen gehad zou hebben, gelijk ook haar vader, die hier Beëri, en in Genesis 36 Ana geheten wordt. Maar zij kunnen wel onderscheiden vrouwen geweest zijn, alzo het blijkt dat Ezau tot het misbruik van meer vrouwen tegelijk te hebben, genegen was.”

De vraag of Saul David kende toen hij het duel aanging met Goliath, kan op verschillende manieren worden benaderd. Gegeven het feit dat Saul voortdurend geestesziek was, kan het best zo zijn dat daar nu sprake van was. Het is ook voorstelbaar dat Saul alleen maar nadere informatie over Davids familie wilde hebben, omdat hij de familie wilde vrijstellen van belasting. Persoonlijk vraag ik mij af of we alles in 1 Samuël 16 en 17 chronologisch moeten lezen. In hoofdstuk 17 zijn tal van gegevens die chronologisch in een andere volgorde zouden moeten staan (vgl. vers 54 met 55, vers 40 met 55-56, vers 51 met 57-58). Zo zou het ook het geval kunnen zijn met de gegevens in 1 Samuël 16 en 17.

Perspectief

Als het gaat om de harmonisatie van de gegevens omtrent de opstanding van de Heere Jezus, is het niet voorstelbaar dat de evangelisten historische onzin hebben geschreven. De evangeliën zijn publiek gemaakt toen velen nog van de gebeurtenissen wisten. Het is ook niet redelijk om Bijbelboeken als historische bron veel kritischer te benaderen dan buiten-Bijbelse geschriften.

Bovendien is het helemaal niet vreemd dat er verschillen in beschrijving zijn aan te treffen. Als vier journalisten over dezelfde ramp schrijven, komen er vier verschillende verhalen. Elke evangelist belicht de geschiedenis vanuit een bepaald perspectief. We mogen ook zeggen: de Heilige Geest wil ons vanuit verschillende gezichtspunten naar dezelfde geschiedenis laten kijken. Laten we de geschiedenis van Jezus Christus bemediteren!

Kortom, vanuit het geloof in en respect voor de Heilige Geest als uiteindelijke Auteur van de Schrift is er alles voor te zeggen om zo lang mogelijk te zoeken naar harmonie tussen gegevens die in eerste oogopslag tegenstrijdig zijn, zonder krampachtig en gezocht te zijn. Bij een rustige overweging van tegenstrijdigheden blijken het vaak schijnbare tegenstrijdigheden te zijn. Wat niet door harmonisatie opgelost kan worden, zal op de jongste dag duidelijk worden als alle gordijnen weggeschoven zijn en het volle licht van Gods Woord opengaat.

Dr. W. van Vlastuin, docent dogmatiek en apologetiek aan het Hersteld Hervormd Seminarie in Amsterdam.

Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Verder lezen over dit onderwerp:

J. van Bruggen, Christus op aarde. Zijn levensbeschrijving door leerlingen en tijdgenoten, Kampen: Kok, 1987.

Johannes Polyander, Schijnbaar tegenstrijdige Schriftuurplaatsen verklaard, oorspronkelijke uitgave Leiden 1621, heruitgave Den Hertog 1979.

Zie ook deze website.