Dat zei renaissancekenner prof. dr. Gordon Campbell, hoogleraar aan de universiteit van Leicester (Engeland), gisteren tijdens de Engelstalige conferentie ”Gods Woord in het Engels. De King James Version als vertaling”. De conferentie, die in zowel Antwerpen als Leuven gehouden wordt, is georganiseerd door wetenschappers van de universiteit Leuven en de Antwerpse Lessiusuniversiteit. Aanleiding is het 400-jarig bestaan van de King James Bijbel.

De basis voor de Bijbel is volgens Campbell gelegd in Schotland. „Koning James woonde in 1601 een synodevergadering bij van de Schotse kerk en daar werd besloten tot het samenstellen van een nieuwe vertaling van de Bijbel. De koning stemde daarmee in.”

Voor koning James speelde ook mee dat hij zich niet kon vinden in sommige kanttekeningen over het koningschap in de tot dan toe veel gebruikte Genevabijbel. Deze Engelse Bijbelvertaling verscheen in 1599-1560 in Genève. De tekst van het Nieuwe Testament in deze uitgave is grotendeels overgenomen van Tyndale (1494-1536).

Koning James had onder meer moeite met de aantekeningen in de Genevabijbel bij de geschiedenis uit Exodus van de Hebreeuwse vroedvrouwen, illustreerde Campbell. Beide vroedvrouwen moesten in opdracht van farao de kinderen van het volk Israël doden. Dat weigerden ze; zij maakten gebruik van een zogeheten noodleugen. „Koning James vond dat hun houding tegenover de farao, de koning, niet goed was. De vrouwen waren ongehoorzaam aan de koning, vond hij.”

De King James Bijbel mocht van de koning geen kanttekeningen, geen theologisch commentaar, krijgen. In de inleidingen maakten de vertalers toch duidende opmerkingen, weet prof. Gordon Campbell. Zo staat in de introductie op Hooglied dat dit Bijbelboek gelezen moet worden als lied over de ontmoeting tussen Christus en Zijn kinderen.

Waarschuwing

Het kennisniveau van de vertaalteams was zeer hoog, vervolgt Campbell. „We denken nu vaak dat we meer van die talen weten dan toen, maar ik denk dat we nu moeilijker een commissie met dezelfde kennis zouden kunnen samenstellen dan toen.”

De tekst van de King Jamesvertaling heeft een prachtig ritme, ontdekte Campbell. „Deze Bijbel is geschreven om hardop gelezen te worden in kathedralen, kerken, en ook huizen. Let op de mooie cadans.”

Het Engels van de King James Bijbel was formeel Engels en geeft de leeftijd van de vertalers weer –ook al was de opdracht een simpele, toegankelijke vertaling te maken–, liet Campbell aan de hand van voorbeelden zien.

Wie nu een King James Bijbel koopt, krijgt bijna nooit een versie zoals die in 1611 op de markt kwam, waarschuwt Campbell. „Het gaat vrijwel altijd om een versie zoals samengesteld door een wetenschapper uit Oxford in het derde kwartaal van de 18e eeuw. Hij voerde honderden, ja duizenden wijzigingen door.” In de eerste versie van 1611 zaten overigens ook tientallen fouten, aldus Campbell.

De King James Bijbel heeft een belangrijke plaats gekregen in de geschiedenis, maar blijft het toch het een vertaling, benadrukt Stephen Prickett, hoogleraar Engelse literatuur aan de universiteit van Kent. „In dat opzicht is er een verschil met de Koran. Voor moslims telt alleen de zevende-eeuwse tekst. Bij de Bijbel hebben we het over vertalingen van vertalingen van vertalingen. De oorspronkelijke tekst is er niet eens meer. Al die uitgaven hebben dezelfde status.”

Prickett weerlegde de stelling dat de naam van de Engelse toneelschrijver William Shakespeare –hij leefde in de tijd van de publicatie van de King James Bijbel– in Psalm 46 is versleuteld. „Ook Shakespeare was 46 in 1611, het jaar van de verschijning van de Bijbel. Toch geloof ik niet in opzet. De vertalers waren puriteinen, felle tegenstanders van het theater.”