Het kerkdorp ligt er stilletjes bij. Een mager voorjaarszonnetje werpt voorzichtig zijn stralen over Borssele. Middenin een kerkje, pleintje, plantsoen. Twee zwanen en drie eenden vermaken zich in een vijver. Een Zeeuwse vlag wappert in de wind.

Om de hoek staat de kerncentrale, op een steenworp afstand. De grijze betonnen bol steekt ongenaakbaar af tegen de halfbewolkte lucht. Achter de zeedijk varen zeeschepen langzaam voorbij. Naar Antwerpen. Of naar open zee.

Het aandoenlijke dorpse tafereel kan –volgens critici– zomaar onverwacht, wreed worden verstoord door een ramp in de reactor. H. C. M. Knuit uit Borssele haalt zijn schouders op. „Daar geloof ik niet in. Ik heb het volste vertrouwen in de veiligheid van de centrale.” Vanuit zijn slaapkamer kijkt hij uit op de koepel. „Als ik in de auto stap, loop ik meer risico.”

Veiligheid

De desastreuze beelden van explosies in Fukushima veranderen het beeld van de dorpelingen over ‘hun’ centrale niet. „Ik lig er niet wakker van. Dat ding is goed beveiligd”, vermoedt Marianne Boone, met twee honden aan de lijn. „Ik ben meer bezig met die mensen daar dan met de centrale hier. Vreselijk. Wat hebben wij dan nog maar weinig meegemaakt.”

Boone vraagt zich wel af waarom kerncentrales ineens extra inspecties uitvoeren of processen stilleggen. „Als alles in orde is, moet dat toch niet nodig zijn?” De gemeente stelt sinds vorig jaar maart jodiumpillen beschikbaar tegen radioactieve straling. Ze heeft de pillen nog niet opgehaald. „Ga ik nu wel doen.”

De kerncentrale leeft niet in het dorp, zegt J. C. Moerdijk. „Je merkt er zo weinig van. We hebben altijd meer last gehad van demonstranten dan van de centrale. Vooral op zondagen.” Ze volgt de rampen in Japan met zorg. „Verschrikkelijk.” Moerdijk probeert op afstand mee te leven. „Morgen wordt er in de kerk gecollecteerd voor Bijzondere Noden.”

Joanne Witte (10) en Annet Krijger (10) spelen op straat met hun eenwieler. Via „RD en NOS” volgen ze de ontwikkelingen in Japan op de voet. „Heel erg, het zijn ook mensen.” Toch kunnen ze zich niet voorstellen dat zich zoiets zou voordoen bij hun dorp. „Anders vluchten we naar oma in Nunspeet.”

Geen zorg

Burgemeester Gelok van Borsele zegt zich „geen enkele zorg” te maken over ‘zijn’ centrale. „Ik heb daar geen reden voor. Borssele is veilig, hij behoort tot de 25 procent veiligste centrales ter wereld.” Een ramp is desondanks niet uitgesloten, geeft Gelok in een video op refdag.nl/borssele toe. „Er wordt niks uitgesloten. Bij de bouw is rekening gehouden met de meest extreme situaties, zelfs met een aardbeving van 5,0 op de schaal van Richter.”

De gemeente is „voldoende” voorbereid op een ramp, verklaart de burgemeester. „Na jaren van training hebben we in ieder geval voor onszelf het gevoel helemaal klaar te zijn op het moment dat we echt aan de slag moeten.”

Het atoombureau IAEA controleert de veiligheid in de centrale voortdurend, benadrukt Gelok. Borssele staat voor een tienjaarlijkse inspectiebeurt ingepland in april. De burgemeester vindt het moeilijk om aan te geven welke lessen er getrokken moeten worden uit de ramp in Japan. „Duidelijk is dat we ons moeten voorbereiden op het onbekende.”

Gelok merkt niets van verontrusting in zijn gemeente. „Wij krijgen veel telefoontjes, maar niet van burgers. De media bellen ons plat. Van onze eigen inwoners heeft nog niemand contact opgenomen. Ik denk dat zij door onze communicatie ervan overtuigd zijn dat er goed naar de veiligheid wordt gekeken.”

Calamiteit

Ook elektriciteitsproducent EPZ, de exploitant van de Zeeuwse centrale , heeft „geen enkele aanleiding” om te veronderstellen dat er iets niet in de haak is met de veiligheid. Het uit 1973 daterende ontwerp is berekend op de „meest extreme” bedreigingen en risico’s, verklaart EPZ-manager splijtstof Jan Wieman. Van ontploffende lpg-tankers tot neerstortende vliegtuigen.

Ook met het reële gevaar van ernstige overstromingen is rekening gehouden. Een watersnoodramp als in 1953 deert de centrale echter niet. „In 1953 stond het water 4,60 meter boven NAP. De ontwerpers zijn uitgegaan van 7,30 meter boven NAP.” Bij dergelijke calamiteiten schakelt de centrale zichzelf gecontroleerd uit.

De kernramp in Japan kan in Nederland niet op die manier ontstaan. In Borssele staat een drukwaterreactor, in Fukushima een kokendwaterreactor. In Japan kookt het water in de reactorkern, in Borssele in een apart vat. Bovendien zijn de noodkoelwaterpompen en dieselgeneratoren in Borssele ondergebracht in bunkers die tegen overstromingen, aardbevingen en aanslagen bestand zijn.

Duitsland legt na de ramp in Japan oudere kerncentrales stil. EPZ ziet „geen feiten” om hetzelfde met Borssele te doen. Wieman wil niet spreken van een voorbarige maatregel van de oosterburen. „Het is een politiek besluit van Merkel.”

Volgens de EPZ-manager is het „te vroeg” om al lering te kunnen trekken uit Japan. „We weten nog echt niet wat de oorzaak van het probleem is. Op het moment dat er een gebouw in brand staat, ga je niet naar de oorzaak zoeken.” Hij sluit niet uit dat uit grondige evaluaties nieuwe inzichten ontstaan.

De ‘winst’ van de kernramp in Tsjernobyl in 1986 is bijvoorbeeld het organiseren van internationale samenwerking en inspecties door het onafhankelijke atoombureau IAEA. „Het besef is gegroeid dat veiligheid niet alleen een zaak is van techniek, maar dat die vooral ook tussen de oren moet zitten.”

Borssele komt goed uit internationale inspecties. De levensduur van de 38 jaar oude, gemoderniseerde centrale is verlengd van 2003 tot 2033, op voorwaarde dat de centrale tot de 25 procent beste centrales van het Westen behoort.

Vertrouwen

Na ‘Fukushima’ gaan de medewerkers van de Borsselse kerncentrale niet anders naar binnen, blijkt uit reacties bij de poort. „Nee, doet me helemaal niets”, verklaart plaatsvervangend wachtingenieur L. van der Hoeven. „Ik heb het volste vertrouwen in de veiligheidsmaatregelen”

Hij erkent dat ook de Japanners blindelings vertrouwden op de veiligheid. „Ze hebben daar nooit gedacht dat dit zou gebeuren.” De wachtingenieur wijst echter op de extreme omstandigheden. „Een aardbeving én een tsunami, daar kun je je niet tegen wapenen.”

De directie heeft dinsdag in de kantine een toelichting gegeven op de gebeurtenissen. „Het leeft erg onder het personeel”, verklaart technisch medewerkster Hellen Bitter. Beelden van mannen met kleine kinderen op de arm die gecontroleerd worden op radioactieve besmetting gaan haar door merg en been. „Is zo’n kind eenmaal besmet, dan kun je er niets meer aan doen. Dat voelt zo machteloos.”

Eindtijd

‘Fukushima’ staat voor haar niet op zichzelf. „Kijk eens om je heen in de wereld. Nieuw-Zeeland, Japan, Libië… De Bijbel spreekt daar al over, zwart op wit”, zegt de inwoonster van Heinkenszand. „Het zijn tekenen van de eindtijd. Je ziet een toename van de gebeurtenissen. Het einde van de wereld is aanstaande.”

In kleinere voorvallen ziet ze dezelfde signalen. „Als ik in Nederland met een zware koffer zeul, is er niemand die een hand uitsteekt. Het lijkt alsof mensen elkaar zo veel mogelijk het leven zuur maken, elkaar vereten. Zegt de Bijbel niet dat de liefde zal verkillen?”

De zin van het lijden, de immense nood van de duizenden slachtoffers in Japan kan ze niet peilen. „Soms denk ik: God waar bent U, om dit toe te laten? „Er zal een reden voor zijn, ongetwijfeld. We kunnen God echter niet narekenen, het kan niet.”

Toch vindt ze houvast in haar geloof. „Het geeft je steun, het geeft houvast. Ook in moeilijke periodes. Dingen die ik vroeger erg belangrijk vond, zijn nu soms helemaal niet relevant meer. Dan denk ik: Waar maak je je druk om?”

Rampenplan in 128 pagina’s

Borsele is voorbereid op een kernramp. Met een rampenbestrijdingsplan: witte map, 4 centimeter dik, 128 pagina’s groot.

Borsele kent, net als elke gemeente, een rampenplan. Vanwege de kerncentrale moet Borsele eveneens over een toegespitst rampenbestrijdingsplan beschikken. Ook voor andere zogenaamde objecten, zoals de Totalraffinaderij en de Westerscheldetunnel, geldt deze verplichting.

Het rampenplan en het rampenbestrijdingsplan bevatten gedetailleerde procedures om calamiteiten te bestrijden. De minister is verantwoordelijk, de burgemeester voert uit. Het gemeentebestuur moet het plan elk jaar actualiseren, elke vier jaar moet het volledig op de schop.

Het plan is „uitermate pragmatisch” opgesteld, legt ambtenaar nucleaire rampenbestrijding Philip de Vree uit. „Je moet voorkomen dat je bij een ramp moet gaan zitten bladeren: hoe was het ook alweer?” Borsele oefent twaalf keer per jaar. Soms in het klein, soms met groot materieel. Bij een nationale stafoefening in 2005 deden alle betrokkenen mee: van portier tot minister.

Oefenen is geen overbodige luxe. „De technici van de kerncentrale spreken een andere taal dan de bestuurders in het gemeentehuis.” Bij oefeningen neemt daarom een liaison –een technische ‘tolk’– zitting in het gemeentelijk rampenteam van burgemeester, politie, brandweer, voorlichting en de ambtenaar nucleaire rampenbestrijding.

Rond de kerncentrale zijn vier cirkels met acht ‘taartpunten’ getrokken. De eerste is de 5 kilometer grote ”evacuatiezone”, waaruit bijna 5000 inwoners moeten worden geëvacueerd bij de uitstoot van radioactieve straling.

In de tweede cirkel, de 10 kilometer grote ”jodiumprofylaxzone”, moeten hulpdiensten jodiumpillen verstrekken. Voor de derde zone, de ”schuilzone” (met een straal van 20 kilometer), luidt de opdracht: ramen en deuren sluiten. In de vierde cirkel de ”landbouwmaatregelenzone” (een straal van 50 kilometer), kan de veiligheidsregio maatregelen afkondigen. „Bijvoorbeeld: eet geen sla en vernietig alle andijvie.”

De minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie neemt een besluit tot evacuatie. De omvang daarvan hangt af van bijvoorbeeld de windrichting. Bij een oostelijke wind behoeft de ‘taartpunt’ ten oosten van de centrale niet te worden ontruimd. Een evacuatie kan echter ook worden uitgebreid.

De gemeente verstrekt sinds maart vorig jaar jodiumpillen aan alle 22.500 inwoners tot 45 jaar. Burgers kunnen de pillen, die bescherming bieden tegen opname van radioactieve straling in het lichaam, gratis afhalen. Op dit moment zijn er slechts 3000 jodiumpillen uitgedeeld. „Burgers maken er niet massaal gebruik van. Ook na ‘Japan’ staan er in Borsele geen hordes voor de deur.”

Borsele heeft ”waakvlamovereenkomsten” gesloten met bijvoorbeeld busbedrijven en bakkers om bij een evacuatie snel over bussen en broodjes te kunnen beschikken. Tot voor kort moest een evacuatie in zes uur zijn voltooid. In het op te stellen rampenbestrijdingsplan 2011 verruimt Den Haag deze tijd naar 24 uur.

Borsele bevindt zich in een overgangsfase. Bij calamiteiten konden burgemeesters gebruikmaken van speciale bevoegdheden (”lex specialis”). Met de invoering van de Wet op de veiligheidsregio’s (oktober 2010) is deze taak overgegaan naar de voorzitter van de veiligheidsregio, meestal de burgemeester van de grootste gemeente in de regio. De burgemeester van Middelburg is sindsdien verantwoordelijk voor de centrale, de burgemeester van Borsele vervult een adviserende rol. „Wij zijn klaar voor dingen waarvan je hoopt dat die nooit gebeuren.”