Betrokkenen blikken in de film terug op de mond-en-klauwzeercrisis (MKZ) in 2001, toen in en om Kootwijkerbroek bijna 60.000 dieren (koeien, varkens, schapen, geiten) werden geruimd. De documentaire van regisseur Geertjan Lassche wordt op 31 maart uitgezonden door de EO.

In totaal kostte de MKZ-dreiging in Nederland 265.000 dieren de kop. Kootwijkerbroekers betwijfelden vanaf het begin of het besluit tot ruiming in hun dorp terecht was. Zo verspreidde de ziekte zich niet, terwijl MKZ bijzonder besmettelijk is. De dorpelingen kwamen in opstand. Er werden blokkades opgeworpen om RVV’ers –overheidsmensen die het vee moesten ruimen– tegen te houden, en ‘Kootjebroekers’ raakten slaags met de ME.

In de documentaire kijkt onder anderen ds. J. Niesing –destijds predikant in Kootwijkerbroek– terug op het voorjaar van 2001. Zo herinnert hij zich een hobbyboer die hem op de ochtend van Goede Vrijdag belde: „Ze komen bij mij ruimen. Ik sta niet voor mijzelf in. U moet komen om mij te beschermen, want anders doe ik misschien dingen die ik niet kan verantwoorden.”

„Mannenbroeder”, antwoordde ds. Niesing, „ik moet zo de kansel op.” Wel stuurde hij twee andere broeders die de boer bijstonden.

Er klinkt een citaat van de toenmalige minister van Landbouw, Brinkhorst, uit opnameapparatuur van de Barneveldse Krant: „In plaats van dat men dankbaar is dat kennelijk de hand van Onze Lieve Heer boven Kootwijkerbroek hangt en er dus maar één uitbraak is, wil men een onderzoek!” aldus een geïrriteerde Brinkhorst.

Boer Henk van den Brink (zie ook kader) zegt in de documentaire: „Op een zondagmorgen ben ik zo ver mogelijk mijn land in gelopen, en daar heb ik een tijdje lopen dwalen. Ik wist: dit komt gewoon niet goed.”

En Gerrie Top, een tante van veehouder Van den Brink: „Steeds als je in het melkhok kwam, zag je daar zo’n heel mooie rij koeien staan. We mochten ze niet verkopen, dus gingen er twee kalven. In die schuur ginds stonden dus twee kalfjes. Prachtige beestjes met van die fluwelen oogjes, die ging je elke dag voeren. Er zijn hier ontieglijk veel mensen, en in Oene net zo goed, die hier een goeie klap van gehad hebben.”

Lees hier een reportage uit 2001.

„Argumentatie om te ruimen was zwak”

Lau Jansen, bestuurslid van de Stichting Onderzoek MKZ Crisis Kootwijkerbroek, werkte mee aan de documentaire.

„Na tien jaar vliegt het mij nog steeds naar de keel. Dieren zijn medeschepselen, onderdeel van Gods schepping – die zucht onder de gevolgen van de zondeval, maar als je dat zo lijfelijk voor je ziet, dan is dat zeer aangrijpend. Het kost mij een aantal etmalen na het zien van zo’n uur beeldmateriaal om het weer van mij af te schudden.

Ik denk dat veel buitenstaanders niet goed hebben begrepen hoe hard deze zaak is aangekomen in Kootwijkerbroek. Over honderd jaar, als de wereld er dan nog is, resoneert dit nog in het collectieve geheugen van het dorp.

De moedwil van de zijde van de overheid was veel erger dan de MKZ zelf. Als je een kalf was of varken was in Kootwijkerbroek 2001, was de kans dat het overheidsbeleid je de kop kostte 60.000 keer groter dan dat je de ziekte zelf kreeg. Er zijn in het hele land 265.000 dieren gedood; er waren er misschien enkele tientallen daadwerkelijk ziek. Een fractie van een promille dus.

De legitimatie en de argumentatie voor de noodzaak van ruimen zijn zwak geweest. Maar intussen blijft het angstwekkend stil van de kant van de overheid.”

„Komt er een parlementaire enquête?”

Veehouder Henk van den Brink uit Kootwijkerbroek:

„Ik was niet voor deze documentaire. Hij komt te vroeg. Ik vond dat we eerst alle gegevens boven tafel moesten hebben en ze dan in één keer moeten presenteren. Maar uiteindelijk heb ik de knop omgezet en meegewerkt, omdat wát er naarbuiten komt, positief moet worden gebracht. En het is ook belangrijk dat de christelijke identiteit van Kootwijkerbroek niet verkeerd moet worden neergezet.

Als ik de beelden zie, komen weer allerlei gevoelens naarboven bij mij. Hoe heeft het kunnen gebeuren?

Bij ons zijn 46 koeien geruimd. Tot op de dag van vandaag ben ik bezig met waarheidsvinding: was het besluit tot ruiming wel terecht? Als daar duidelijkheid over is, kan ik me er misschien bij neerleggen, maar tot die tijd lukt het niet om die periode af te sluiten. Zolang de waarheid niet duidelijk is, hoop ik daarnaar te zoeken. Ik moet betrouwbaar zijn, maar de overheid ook.

Met het democratische bestel heb ik best wat op. Maar na wat er allemaal is gebeurd, heeft mijn vertrouwen daarin wel een enorme knauw gekregen. We stuiten op zoveel weerstand bij het ministerie.

Misschien zorgt de documentaire wel voor een parlementaire enquête. Dat zou de allermooiste beloning zijn.”