Nucleaire ontwapening is een van de belangrijkste internationale thema’s van het moment. Nederland kan, als een van de landen met Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied, internationaal een voorbeeldfunctie vervullen. Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken toont echter geen duidelijke visie te hebben wat betreft nucleaire ontwapening, en zich niet te realiseren welke kansen er juist op dit moment internationaal liggen.

De NAVO herziet komend jaar namelijk haar strategie van nucleaire afschrikking. Dit is een uitgelezen moment voor de minister om zijn kans te grijpen en het Nederlandse streven naar een kernwapenvrije wereld openlijk uit te dragen. Nederland heeft bovendien een speciale verantwoordelijkheid binnen de NAVO, als een van de vijf lidstaten die Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied hebben liggen.

De kernwapens zijn tijdens de Koude Oorlog in Europa geplaatst om te worden gebruikt in een continentale oorlog tussen de NAVO en het Warschaupact. Nu deze dreiging is verdwenen, en de wapens daarom hun nut verloren hebben, is het tijd om ze weg te halen. In 2010 verzocht de Tweede Kamer dan ook toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Verhagen om „aan de Amerikaanse regering over te brengen niet langer te hechten aan de bescherming van het Europese vasteland door middel van de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens in Europa en de terugtrekking van deze kernwapens wenselijk te achten.”

Bovendien tekenden de VS en Rusland onlangs een nieuw Start-verdrag over nucleaire ontwapening. Dit verdrag laat de in Europa geplaatste kernwapens buiten beschouwing, maar bij de ratificatie van het verdrag riep zowel de Amerikaanse Senaat als de Russische Doema ertoe op juist deze kernwapens eindelijk eens aan te pakken. Verdere afspraken met Rusland zijn hiervoor niet nodig.

Verplichtingen

Helaas lijkt Rosenthal de rol die Nederland kan spelen te onderschatten. De gesprekken tussen de VS en Rusland over wederzijdse ontwapening zijn weliswaar een zaak van deze twee landen, maar de Amerikaanse kernwapens in Nederland zijn een zaak tussen Nederland en de VS. Daarbovenop komen de internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan binnen zowel het Non-proliferatieverdrag, met 190 lidstaten, als binnen de NAVO. Beide eisen van hun leden dat deze zich inzetten voor het terugdringen van het aantal kernwapens in de wereld. Het niet verwijderen van kernwapens uit Nederland zien sommigen dan ook als het niet nakomen van deze verplichtingen.

De aanwezigheid van massavernietigingswapens in ons land lijkt Rosenthal niet echt bezig te houden. Op de vragen van Eerste Kamerleden Van Driel (PvdA), Vliegenthart (SP) en Böhler (GroenLinks) naar het Nederlandse beleid voor een kernwapenvrije wereld kwam Rosenthal tijdens een debat afgelopen dinsdag helaas niet verder dan de verklaring dat „zorgvuldigheid voor snelheid gaat” en dat een „stap-voor-stapbenadering” moet worden gekozen. Welke stappen hij voor ogen heeft, kon Rosenthal echter niet duidelijk maken. Daardoor werd uiteindelijk mede door zijn partijgenoot Van Kappen (VVD) een motie ingediend waarin de regering verzocht werd om „op zo kort mogelijke termijn aan te geven wat zij zich voorneemt te doen om tot terugdringing van kernwapens te komen.”

Gouden kans

Afgelopen jaar heeft de NAVO haar strategisch tienjarenplan herzien. Opmerkelijk is dat, hoewel nucleaire afschrikking hierin een hoofdrol blijft spelen, de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens in Europa niet langer als noodzakelijk wordt gezien voor de collectieve veiligheid van de NAVO-leden. Dit is een doorbraak, omdat het ons de mogelijkheid biedt om afstand te nemen van nucleair machtsvertoon.

Zorgvuldigheid en stap-voor-stapbenaderingen zijn uitgangspunten die in de politiek, en zeker in complexe internationale machtspolitiek, toe te juichen zijn. Maar wanneer het gaat over massavernietigingswapens mag deze benadering niet worden geïnterpreteerd als terughoudendheid.

Als Nederland zorgvuldig en stap voor stap wil handelen, betekent dit ook dat we kansen moeten grijpen als ze er liggen. Het verwijderen van Amerikaanse kernwapens uit Europa zal de nucleaire afhankelijkheid van de NAVO verder verkleinen, Rusland en de VS in verdere ontwapening steunen en een enorme stap betekenen op weg naar een kernwapenvrije wereld. Dankzij de positie van Nederland in dit debat ligt er een gouden kans voor Rosenthal. Het is te hopen dat hij deze kans grijpt.

De auteur is werkzaam bij NoNukes, IKV Pax Christi’s campagne voor een kernwapenvrije wereld.