Op Zuid is het geen puinhoop op straat. De armoe zit achter de fletse deuren, model-halve-eeuw-geleden. En ’s avonds komt ze naar buiten. „Ik ’s avonds niet op straat!” Ahmed maakt een afwerend gebaar. „Niet veilig!”

Zijn buurman op het muurtje kijkt stoïcijns voor zich uit als hem wat gevraagd wordt. „Hij verstaat niet. Hij op vakantie hier”, lacht Ahmed, die zelf 23 jaar geleden vanuit Marokko naar Nederland kwam. Hij vestigde zich in de Tarwewijk, tussen Charlois en de Maashaven. En daar woont hij nog steeds. Maar het is er niet meer zoals vroeger. Ahmed zag mensen vertrekken, naar een andere wijk, of de stad uit. Anderen namen hun plaats in. „Er zijn nu meer nationaliteiten.” Hij heft de handen omhoog. „En meer problemen. Veel! Criminaliteit, drugs. Drugshandel ook, dat moet wel, maar ik zie het niet.”

Maar Ahmed gaat niet weg uit de Tarwewijk. „Ben gewend daar.” Zelf zit hij midden op de dag buiten. De lach verdwijnt. „Arbeidsongeschikt.” Hij schuift ongemakkelijk heen en weer.

Van het rapport dat de oud-burgemeesters Deetman en Mans deze week uitbrachten over de situatie in Rotterdam-Zuid heeft hij gehoord. „Nodig, ja. De gemeente mag hier echt wel wat doen. Nieuwe huizen; mooi.” De lach keert terug.

Niet iedereen gaat zo gul aan de praat. De situatie in haar woonwijk? „Weet niet”, zegt een oudere vrouw. Haar wijde oranje broek wappert in de wind. Problemen? „Weet niet.” Oplossingen dan waarschijnlijk ook niet. Deetman? Wie?

Winkelpromenade Groene Hilledijk is drukbevolkt. Op de gevels wisselen verschillende talen elkaar af. In de stille wijk erachter begeleiden drie gehoofddoekte leerkrachten een rij kinderen het schoolplein af. Een groep allochtone mannen begroet elkaar: linkerwang tegen linkerwang, rechterwang tegen rechterwang, nog eens links, nog eens rechts. Ze nemen er de tijd voor.

Bij huizen die een voortuin hebben, doet die soms dienst als fietsenstalling of schroothoop. De huizen langs de Bree hebben geen voortuin. En al helemaal geen schroothoop. ”Ons huis is een plaatje, wij blijven”, proclameert een spandoek. Niet lang meer, was het plan van de woningcorporatie. Maar Vreewijk stelt zich al jaren teweer tegen sloop van gedeelten van het tuindorp. Enkele maanden geleden is een nieuwe serie doeken opgehangen: ”Goed onderhoud, alert beheer, is behoud”, klappert een lap. ”Vreewijk is uniek; goud waard”, wil de wijk maar zeggen. ”Nationaal erfgoed sloop je niet”. Met lichte triomf waait het zachtjes heen en weer: ”Ja ja, wij wonen hier nog steeds”.

Problemen

Drs. W. J. Deetman en drs. J. Mans, oud-burgemeester van respectievelijk Den Haag en Enschede, brachten in krap een jaar tijd de problemen op Rotterdams zuidelijke Maasoever in kaart. Het donderdag gepresenteerde rapport ”Kwaliteitssprong Zuid” liegt er niet om: een te grote groep mensen aan de onderkant van de samenleving, weinig arbeidsplaatsen, een laag opleidingsniveau, sterk verouderde en daardoor onverkoopbare woningen, een te grote mix van culturen, veel onveiligheid en criminaliteit, veel jeugdproblemen.

Aan het eind van de basisschool heeft 30 procent van de leerlingen nog altijd een taalachterstand. In het vervolgonderwijs is er veel schooluitval. De werkloosheid is beduidend groter dan in de rest van Rotterdam. Drugspanden veroorzaken overlast. Afgelopen oktober werd er een protestmars tegen het geweld in de Antilliaanse gemeenschap gehouden. Veel woningen kampen met achterstallig onderhoud, doordat ze in handen zijn van particulieren die niet in staat of bereid zijn te investeren. De openbaarvervoersverbindingen laten te wensen over.

En dat alles balt zich vooral samen in het middengebied op Zuid: Oud-Charlois, Carnisse, Tarwewijk en delen van Bloemhof en Hillesluis. Daar wonen meer dan 200.000 mensen, bijna net zo veel als in heel Groningen of Eindhoven.

Aanpak van de problemen wordt volgens Deetman en Mans belemmerd door „de ingewikkelde bestuurlijke en ambtelijke samenwerking tussen centrale stad en deelgemeenten. Daarnaast is in de uitvoering van projecten een zekere mate van handelingsverlegenheid zichtbaar. Het ontbreekt dikwijls aan iemand die in een project of in een gebied voldoende gezag en de volmacht heeft om handelend op te treden.”

Verbeteringen

Niet dat er niets gedaan is. In 2005 startte de overheid het project Kansenzones, waarna zich in vier jaar tijd 700 ondernemers in de Rotterdamse probleemwijken vestigden. De gemeente kwam ook met ”Bijzondere aanpak op Zuid” en in 2006 sloegen gemeente en woningcorporaties de handen ineen, met ”Pact op Zuid” als gevolg.

Pendrecht en Katendrecht zijn stevig aangepakt. Ook bij Kop van Zuid en de Wilhelminapier gaat het goed. Kluswoningen bieden bewoners de gelegenheid goedkoop een huis aan te schaffen en dat vervolgens op te knappen. Brede scholen proberen de gezinsproblemen vroegtijdig aan te pakken. Bedrijven zetten opleidingen op om jongeren perspectief te bieden. Op Winkelboulevard Zuid werden de veiligheid verbeterd en de leegstand teruggedrongen. Theater Zuidplein kreeg een maatschappelijke functie voor de aangrenzende wijken. In Charlois startte een proef met de uitbreiding van kleine woningen om hun waarde te vermeerderen: balkons worden verlengd, woningen samengevoegd, loze dakruimte benut of er komt een ‘doosje’ als uitbreiding op het dak. De Afrikaanderwijk staat aan de vooravond van een grootscheepse transformatie.

„Dat laat onverlet dat het gaspedaal de komende tijd veel dieper moet worden ingedrukt om Zuid vooruit te helpen”, stelde minister Donner bij de presentatie van het rapport. Deetman en Mans komen met tal van aanbevelingen (zie kader). „Meer scholing, meer werkgelegenheid, meer variatie in woningbouw”, vatte de bewindsman samen. „Een goed onderwijsaanbod, voldoende werkgelegenheid, een goede aansluiting van het onderwijs op de lokale arbeidsmarkt, goede, niet te krappe en ook verschillende typen woningen: het is allemaal nodig om van Zuid een stadsdeel te maken waar je als bewoner alles kunt doen wat je wilt en alles kunt vinden wat je nodig hebt. Kortom: een plek waar je geboren wordt, waar je naar school gaat, waar je woont, waar je werk hebt en waar je oud wilt worden.”

Allochtonen

Rotterdam-Zuid ontstond doordat de bedrijvigheid in het havengebied arbeidskrachten aanzoog, voor wie in rap tempo wijken vol goedkope woningen werden neergezet. Eiland IJsselmonde bestond tot die tijd uit weilanden met hier en daar een dorp.

Na de Tweede Wereldoorlog zwol Rotterdam aan door de bouw van tuinsteden zoals Pendrecht, Lombardijen, Zuidwijk en IJsselmonde. In de oude wijken kwamen vanaf de jaren zestig steeds meer goedkope arbeidskrachten uit zuidelijke landen wonen. Inmiddels is ongeveer de helft van de bewoners van de deelgemeenten Feijenoord en Charlois van niet-westerse allochtone afkomst.

In de jaren tachtig schoven de havenactiviteiten steeds verder westwaarts, waardoor voor Zuid de werkgelegenheid in de havens afnam. Bewoners die het zich konden veroorloven, trokken weg, ook doordat gemeenten rond Rotterdam als groeikern werden aangewezen. Door deze selectieve migratie werd Zuid steeds eenzijdiger bevolkt door kansarmen. Twee derde van de inkomende bewoners in de deelgemeenten Feijenoord, Charlois en IJsselmonde heeft een laag inkomen. De laatste jaren vinden veel Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten de weg naar de kleine woningen in Rotterdam-Zuid.

Om de sociale status van het stadsdeel te verbeteren, komen gemeente, Rijk en maatschappelijke organisaties vóór 1 september dit jaar met een plan voor verbetering van de leefbaarheid. Wethouder H. Karakus wil huizen waarvan het onderhoud wordt verwaarloosd sneller kunnen onteigenen om de verpaupering tot staan te brengen.

Volgens minister Donner moet Rotterdam-Zuid een magneet worden die „zó veel aantrekkingskracht heeft dat het de huidige bewoners vasthoudt en nieuwe inwoners, bedrijven en instellingen aantrekt. Zodat we het over een paar jaar niet meer hebben over het Pact op Zuid, maar over de Parel op Zuid.”

Enkele aanbevelingen Deetman en Mans

l Bestrijd de taalachterstanden, onder meer door betere voor- en vroegschoolse educatie en een betere aansluiting daarvan op het basisonderwijs. Meer uren taalonderwijs op basisscholen. Laat kinderen zo nodig langer op de basisschool blijven.

l Zorg voor een sluitend kindvolgsysteem.

l Zet in op talentontwikkeling. Stem onderwijsaanbod en arbeidsvraag beter op elkaar af.

l Wijs locaties aan waar bedrijvigheid kan ontstaan.

l Vervang 4000 particuliere woningen, met name in Carnisse, Tarwewijk en Oud-Charlois, door nieuwe, vaak grotere huizen.Daar is in tien jaar tijd 400 miljoen euro voor nodig.

l Investeer samen met welwillende huiseigenaren in het onderhoud van huizen en stimuleer het samenvoegen van kleine woningen.

l Streef ernaar dat alle wijken schoon en veilig zijn. Maak daarover afspraken met bewoners.

l Werk meer samen, onder de krachtige leiding van een programmamanager.

„Hallo” is niet meer raar

hallo, mijn naam is patricia offerman

en woon bij jullie in de korhaanstraat op 91b

nu ik hier al zo 8 jaar woont is de straat de laatste jaren kwa uitzicht achteruit gegaan, en daar wil ik wat aan doen, ik wil wat meer gezelligheid en vrolijkheid in de straat, dat het wat veilig wordt voor de kinderen in de straat want dat worden er gelukkig steeds meer.

dat de straat niet vol ligt met vuil, het is niet leuk om andermans rommel op de ruimen, maar dat houd de straat wel schoon en het is soms een kleine moeite. soms hebben mensen helaas geen manieren.

denk je daar anders over is dat ook oké en doe je niet mee. maar de bewoners die wel willen helpen de straat gezellig te houden alvast bedankt. er worden ook meer activiteiten voor de kinderen gehouden, en alle hulp is daarbij welkom. je krijg vanzelf een mailtje wat er te doen is.

Bewoners moeten meer betrokken worden bij de aanpak van de problemen op Zuid, adviseert het team Deetman/Mans. Nog mooier is dat mensen zelf het initiatief nemen, zoals een bewoonster van de Korhaanstraat via bovenstaande oproep op Hyves deed.

Een halfjaar geleden leidde Patricia Offerman de toenmalige minister Van Middelkoop door de Korhaanstraat in Carnisse, waar eentonige huizenblokken zich aaneenrijgen. Ze vertelde over haar initiatief om de leefbaarheid in de straat te vergroten. Offerman organiseert containeracties, waarbij bewoners hun huis en tuin kunnen opruimen. Ze spreekt mensen aan die overlast veroorzaken en zet feestelijke buurtbijeenkomsten op touw. „Als ik de dode knoppen uit de bloemen sta te halen, komen de mensen naar buiten om een babbeltje te maken. Er wordt nu niet meer raar opgekeken als je hallo zegt.”