Prof. Alister McGrath, theoloog aan King’s College in Londen, werd geboren in 1953. Dat was het jaar waarin koningin Elizabeth II werd gekroond. De jonge vorstin gaf alle borelingen van dat jaar een King Jamesbijbel cadeau.

McGrath heeft er zo veel in gelezen dat de Bijbel inmiddels helemaal uit elkaar ligt. „Vorig jaar vond ik hem opeens weer. Ik dacht dat ik hem kwijtgeraakt was, maar gelukkig heb ik hem nog. Er zit een speciale kaart in waar mijn naam op staat en die zegt bij welke gelegenheid de Bijbel is gegeven. Na 1953 zijn er zo veel dingen veranderd dat ik niet verwacht dat een nieuwe vorst zoiets weer zal doen. Maar voor koningin Elizabeth is de King Jamesbijbel belangrijk. Als teken van stabiliteit.”

Volgens McGrath is de King James Version (KJV) lange tijd de norm geweest voor goed Engels. In 2001 schreef hij in het boek ”In the beginning” hoe deze Bijbelvertaling „de natie, de taal en de cultuur” veranderde.

„De King Jamesbijbel had ongeveer 250 jaar lang min of meer het alleenrecht. Mensen luisterden in de kerk naar voorlezingen uit deze Bijbel. Dit was hun taal. Men imiteerde de toon en de frasen. Zo werd de KJV de standaard waaraan goed taalgebruik werd afgemeten.”

McGrath weet dat er in het hedendaagse Engels 200 uitdrukkingen zijn waarvan absoluut zeker is dat ze direct uit de King James voortkomen. „Dan denk ik aan uitdrukkingen als ”A man after my heart”, de ”Apple of my eye” en ”Going from strength to strength”. Over veel meer andere uitdrukkingen bestaat nog discussie of ze uit de King James komen. Maar geen boek heeft ooit zo veel nagelaten in de taal. Het is echt een monument.”

De opdracht aan de vertalers was geen nieuwe woorden te verzinnen. Dus die vormende invloed is eigenlijk nogal tegenstrijdig.

„Dat is zo. Men had de instructie aan te sluiten bij vijf eerdere versies van de Bijbel. Waar de Tyndalevertaling of de Geneefse Bijbel een accurate vertaling gaven, mocht men daar niet van afwijken, ook al was het verouderd taalgebruik.

De invloed van de KJV zit dus ook niet zozeer in nieuwe woorden, maar wel in uitdrukkingen. Vaak gaat het dan om hebraïsmen en graecismen. Dus dat Hebreeuwse zinnen in Engelse woorden worden weergegeven.”

Tegelijk stelt u in uw boek dat de King James al bij zijn verschijning ouderwets was en zelfs taalkundig verouderd.

„Dat is zonder meer waar. Maar dat kwam door diezelfde procedure. Alles wat in eerdere vertalingen goed stond, moest worden overgenomen. Je ziet dus dat het grootste deel van de Bijbelvertaling van William Tyndale uit 1525 in 1611 letterlijk terugkomt. Dat is dus niet het modernste Engels.

De vertalers namen ook verouderde woorden en grammaticale vormen over. De King James heeft bijvoorbeeld altijd nog ”thou goest” en ”he goeth”, terwijl we uit onderzoek weten dat dit in 1611 allang ”you go” en ”he goes” was geworden.

Misschien vonden de vertalers het gebruik van moderne werkwoordsvormen ook wel oppervlakkig en modieus. Bovendien moet je bedenken dat de vertalers geen idee hadden dat hun vertaling zo lang zou meegaan. Daar is geen enkele aanwijzing voor. In de negentig jaar voor de King Jamesbijbel waren er vijf vertalingen verschenen. Waarom zou deze zesde dan ineens 250 jaar de enige zijn, en ook na 400 jaar nog volop worden gebruikt?”

U noemt de King James een standaard voor goed taalgebruik. Waren er nog andere standaarden?

„Dat was vooral de dichter William Shakespeare (1564-1616). Hij werkte in dezelfde tijd waarin de King James Version werd gepubliceerd. In de periode van 1590 tot 1630 bevond het Engels zich in een fase van grote verandering. En daar hebben de King James en Shakespeare grote invloed op gehad.”

U geeft in uw boek voorbeelden waaruit blijkt dat zelfs de vertaling van Tyndale uit 1525 –zeker met aangepaste spelling– voor moderne mensen nog goed leesbaar is. In het Nederlands zou dat moeilijker zijn. Is het mogelijk dat het Engels zich toen al in een meer volgroeide fase bevond dan het Nederlands?

„Dat is zelfs heel waarschijnlijk. Na 1630 is het Engels niet veel meer veranderd als je kijkt naar woordenschat, zinsopbouw en grammatica. Dus ook toen de King James Version in 1611 verscheen, hadden we al bijna met het moderne Engels van nu te maken.

Niet dat er geen verouderde woorden in staan, maar die woorden begrijpen wij nu toch nog wel. Het Engels was toen ook simpeler dan vandaag. Voor andere talen kan dat heel anders liggen.”

U stelt dat de King James niet alleen de taal, maar ook de natie en de cultuur beïnvloedde. Waar ziet u die invloed?

„Door een geweldige rijkdom aan beelden te bieden voor de kunst en de literatuur. In boeken en gedichten uit de achttiende eeuw zie je de King James Version helemaal terug.”

In de zeventiende eeuw waren de puriteinen helemaal niet enthousiast over de King James Version. Maar hun liefhebbers vandaag kiezen wel voor deze vertaling. Hoe kan dat?

„Door de kwaliteit. Het is gewoon een heel goede vertaling van de grondtekst. En dat is uiteindelijk waar het om draait.

De weerstand tegen de King Jamesbijbel had aanvankelijk natuurlijk te maken met de politieke omstandigheden. Het was een koning die door middel van de Bijbel zijn invloed in de kerk veilig wilde stellen.

Het drukken van de Geneefse Bijbel –die de voorkeur van de puriteinen had– was in Engeland verboden. Die werd in Amsterdam gedrukt en in het geheim naar Londen gesmokkeld. Er zijn ook edities van de King James met de kanttekeningen van de Geneefse Bijbel.

Na de Engelse Burgeroorlog en de republiek van Cromwell zie je dat de puriteinen zich rond 1660 neerleggen bij de monarchie. Het koningschap werd nu weer ervaren als een bescherming. De republiek was uiteindelijk bedreigend geworden.

En zo kreeg men ook waardering voor de Bijbelvertaling die in opdracht van de koning was verschenen. Van de Geneefse Bijbel hoor je in die tijd eigenlijk niet meer. Ook bij de puriteinen triomfeerde dus de King Jamesbijbel.”

Dit is de tweede aflevering in een serie over 400 jaar King Jamesbijbel.