Bij forensische psychiatrische patiënten is bijna altijd sprake van drang of dwang. Drang kan bestaan uit het voorleggen van een ‘keus’ tussen detentie of behandeling. Een voorbeeld van dwang is de tbs-maatregel. Iedereen die in de forensische psychiatrische zorg werkt, wordt voortdurend geconfronteerd met de weerstand die patiënten tegen behandeling hebben. Onderzoek laat zien dat behandelingen waarvoor patiënten niet zelf kiezen minder effectief zijn dan behandelingen waarvoor ze wel zelf hebben gekozen.

Patiënten zijn eerder bereid hun gedrag te veranderen als er rekening wordt gehouden met hoe zij de behandeling ervaren. Daarom pleit ik ervoor om de behandeling van patiënten die langer dan een jaar zijn opgenomen standaard te laten beoordelen door externe professionals, een zogenaamde second opinion. Bij tbs-behandelingen gebeurt dat nu om de zes jaar. Medewerkers van verschillende forensisch psychiatrische instellingen zouden jaarlijks over en weer individuele behandelingen inhoudelijk moeten beoordelen. Zo’n second opinion verbetert de kwaliteit van de behandeling en kan stagnatie voorkomen.

Externe beoordeling door professionals zal er op termijn toe kunnen leiden dat patiënten beter gaan meewerken aan de behandeling. Een second opinion neemt de patiënt serieus en houdt rekening met zijn of haar perceptie van de behandeling. Bovendien kan de patiënt een second opinion inbrengen in de rechtszaak over verlenging van de behandeling. Een rechter kan de uitkomsten van de second opinion laten meewegen in het oordeel.

Tevens is een second opinion nuttig voor de instelling zelf. Behandelaars moeten elkaar scherp houden, omdat de aard van het werk in forensische instellingen zoals een tbs-kliniek leidt tot een zekere mate van interne gerichtheid. In een forensische instelling is de afstand tot de maatschappij groter dan in de reguliere psychiatrie, omdat patiënten gedwongen worden behandeld en dat gedurende een langere periode. Professionals moeten zich bewust worden van hun eigen visie op behandelingen en van afwijkende visies.

Het inschakelen van externe professionals zou een onderdeel van het kwaliteitsbeleid van een kliniek moeten zijn. Hierbij kan jaarlijks een percentage van het aantal patiënten worden bepaald waarbij een second opinion dient te hebben plaatsgevonden. Doordat een kliniek zo beschikt over meerdere second opinions, kunnen structurele lacunes in het behandelbeleid sneller zichtbaar worden.

De auteur is bijzonder hoogleraar forensische psychiatrie aan de Rijksuniversiteit Groningen en psychiater. Dit artikel is ontleend aan de oratie die hij gisteren hield.