Noordwest-Friesland is een agrarisch gebied met ook veel glastuinbouw. De tuinders werden er in 2003 geconfronteerd met een verdubbeling van de aardgasprijs. „Een goed alternatief was biogas, gewonnen uit mest en organisch afval. In Duitsland draaiden met succes al zo’n 3000 biogasinstallaties. Nederland telde er drie, die ook nog eens slecht draaiden. Ik dacht: Hier moet toch business in zitten?”

Dat bleek te kloppen. Algauw telde Faber tientallen klanten voor een vergister op het erf. Het was pas het begin. De overheid sommeerde bedrijven tot meer duurzaamheid. De vraag naar groene energie steeg. Elektriciteitsbedrijven kregen interesse in biogas als bron voor groene stroom. Een warmtekrachtcentrale zet het gewonnen biogas bij de boer om in elektriciteit. Wat de boer niet gebruikt, levert hij aan het stroomnet. Maar het wordt interessanter nu er in 2013 een biogasleiding tussen Dokkum en Leeuwarden komt. Dan kan het gas, verrijkt tot groen gas, direct de gasleidingen van Nederland in.

Biogas uit een vergistingstank is volgens Faber van mindere kwaliteit dan aardgas. Groen gas is biogas dat door bewerking dezelfde kwaliteit heeft als aardgas.

„De kracht van onze projecten is dat het één logisch uit het ander volgt. De subsidie voor biogasinstallaties bij boeren wordt de komende jaren afgebouwd. Of biogas dan nog voor hen rendabel blijft, is onzeker. Directe verkoop van gas is voor boeren goedkoper dan omzetting via een warmtekrachtcentrale op het erf tot elektriciteit die aan het net wordt geleverd. Zo’n centrale is niet alleen duur, maar ook kwetsbaar. Noordoost-Friesland is echter te dunbevolkt voor directe afzet van biogas.”

Boeren kunnen het gas kwijt aan het gasnet, zo bleek uit een aanbod van netwerkbedrijven waaronder Enexis. Voor boeren een prima alternatief. Waar de netwerkbedrijven geen rekening mee hielden, was de hoeveelheid gas dat de leiding in moest. „Ze konden 300 kuub per uur kwijt. Wij hadden 4000 kuub in de aanbieding.”

De Gasunie bood uitkomst en bleek bereid groen gas op te nemen in de gasrotonde. „Maar zo’n bedrijf is het niet gewend te werken met afzonderlijke boeren als leveranciers. De Gasunie denkt in gasvelden, dus moesten we een soort gasveld creëren. Zo ontstond het plan van de biogasleiding.” Inmiddels zijn er tal van partners bij betrokken. Naast E kwadraat en de Gasunie ook de netbeheerders Enexis en Stedin, energiebedrijf Essent, de gemeente Leeuwarden, de provincie Friesland en de stichting Energy Valley Platform.

Voor Friesland met de vele houtwallen en veeteelt is biogas een uitstekende energiebron. Faber: „Noord-Nederland heeft 7000 kilometer aan boomsingels. Gebruik dan het snoeihout als brandstof voor een centrale. Zo wordt het groenonderhoud zelfs rendabel. Revalidatiecentrum Lyndensteyn in Beetsterzwaag heeft sinds een paar jaar een verwarmingsinstallatie die op kaphout uit de omgeving draait. Het centrum draait op goedkope energie en de boeren zien de onderhoudsintensieve houtsingels niet meer als een last maar bron van inkomsten.”

Met creatiever denken, is volgens Faber ook menig noodlijdend zwembad op het platteland voor sluiting te behoeden. „Waarom maken gemeenten geen gebruik van restwarmte van boeren en bedrijven uit de omgeving? Een zwembad is een uitstekende warmtebuffer waarin lokale energiecentrales overtollige warmte kwijt kunnen. Nu blijft het vaak bij halfslachtige maatregelen of wordt een zwembad gesloten. Onlangs hoorde ik van een gemeente waar een zwembad aan revisie toe was. Volledig energieneutraal maken was qua investering te duur. De oplossing: een paar maatregelen om het energieverbruik met 20 procent terug te brengen. Maar zodra de energieprijs omhooggaat, bespaar je geen cent meer en is het weggegooid geld.”

Dergelijke kortzichtigheid bij overheden komt Faber vaak tegen. Toch is het in de meeste gevallen geen onkunde of kwade wil. „Ambtenaren zijn vaak gebonden aan het halen van een door hogerhand bepaald beleidsdoel. De keuze voor de simpele en oude manier van denken en werken is dan snel gemaakt. Het kost veel overredingskracht om dit soort automatismen te doorbreken. Een kleine groep is echter nooit over te halen, daar proberen we dan langs heen te werken. Soms is het ook wetgeving die in de weg staat. Een boer die biogas produceert, mag het restmateriaal van Brussel niet als mest gebruiken. Hij moet het afvoeren naar de stort en dure fosfaatrijke kunstmest kopen voor zijn land. Door met succesvolle projecten te komen en veel te lobbyen, bewerkstellig je de omslag wel.”

Samenwerken in dé gasregio van Nederland

In Noord-Nederland wordt op vijf locaties gewerkt aan de ontwikkeling van zogenaamde Groen Gas Hubs. Binnen zo’n hub werken meerdere biogasproducenten op slimme wijze samen om schaalvoordelen te creëren en kostenefficiënt te produceren, zo meldt de website van stichting Energy Valley, een platform waarbij vele tientallen Noord-Nederlandse organisaties, bedrijven en gemeenten zijn aangesloten.

Afvalverwerker Attero realiseert hubs aan de oostkant van de stad Groningen en in Wijster. Suiker Unie doet hetzelfde aan de westkant van de stad Groningen. Omrin, ook afvalverwerker, is van plan om in Oudehaske een hub op te richten en energiebedrijf Essent werkt aan de hub die agrarische bedrijven tussen Leeuwarden en Dokkum met elkaar verbindt.

De hubs krijgen 2,2 miljoen euro subsidie, zo maakte het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in december bekend. Hiermee kunnen de hubs volgens Energy Valley versneld investeren in onderzoek en ontwikkeling van hun plannen. Op die manier moeten de doelstellingen van Noord-Nederland om 500 miljoen kubieke meter groen gas per jaar te produceren gerealiseerd worden. Daarmee kunnen ruim 300.000 huishoudens per jaar van gas worden voorzien, aldus Energy Valley. De hubs kunnen op effectieve en controleerbare wijze biologisch materiaal omzetten in biogas of groen gas als volwaardig vervanger van aardgas.

Volgens Energy Valley is Noord-Nederland van oudsher dé gasregio, met een concentratie van de Nederlandse gasindustrie en een centrale positie als Europese gasrotonde. De kennis over kwaliteit, handel en transport van aardgas kan daarom gemakkelijk worden ingezet voor de grootschalige introductie van gas uit biomassa.

E kwadraat

Zeven jaar geleden startte Douwe Faber E kwadraat advies. Wat begon in een tot kantoor omgebouwd woonhuis in Berlikum groeide uit tot een bedrijf met vestigingen in Leeuwarden, Groningen en Arnhem en 24 werknemers. Om zijn energie- en bedrijfsvisie breder bekend te maken schreef Faber onlangs het boek ”Groene parels”, uitgegeven door Eburon.

E kwadraat slaat inmiddels de vleugels uit naar het buitenland met projecten in Polen. Faber: „Vorige maand was ik in China. Daar zijn voor ons interessante ontwikkelingen. De Chinese overheid zoekt voor de bevolking andere eiwitbronnen dan vlees en vis. Ze wil onder meer de melkconsumptie bevorderen. Meer Chinese melk betekent dat er meer koeien komen en daarmee een markt voor biogas, is mijn rekensommetje.”