Er bestaat verwarring over de missionaire roeping van de PKN. Tijdens de vereniging van de bij de fusie betrokken kerken in 2004 was er geen inhoudelijke bezinning op zending en werelddiaconaat. In de periode daarna raakte de kerk, volgens de schrijvers, door de bureaucratisering vervreemd van de partnerkerken overzee. Deze analyse lijkt onvolledig. Ook vóór 2004 was er sprake van vervreemding. De opkomst van allerlei zendings- en hulporganisaties maakt dat duidelijk. In elk geval werd het vervreemdingsaspect na 2004 sterker en dat maakt de vragen die de auteurs opwerpen prangender.

Om een oplossing te vinden voor deze problematiek moest worden begonnen bij de herontdekking van het Bijbelse fundament voor zending en werelddiaconaat. Daarom werd de theoloog Karel Deurloo gevraagd om te helpen: „Wil jij ons een beetje de weg wijzen? Wij zijn wat in verwarring geraakt.” Deurloo verwijst de verontruste ”buitenlandmensen”, betrokkenen bij zending en wereldiaconaat, naar Jeruzalem als bron voor het zendingswerk. Van daaruit is 2000 jaar geleden Gods barmhartigheid in Jezus Christus zichtbaar geworden. Hij was met barmhartigheid bewogen. Zending is met Jezus meekijken naar de wereld. Daarom is het belangrijk dat we luisteren naar de woorden van de Schrift, dat we leerlingen worden. En misschien vinden we dan elders in de wereld mensen die ons kunnen helpen. Prachtig verwoord vinden we dat terug in de titel van deze bundel: ”Als uw leerlingen tussen de volken”.

Binnen de Protestantse Kerk in Nederland ligt de nadruk op groei en op de rol van de kerk in de samenleving. De schrijvers zijn ervan overtuigd dat hierdoor het luisteren naar Gods woorden in de knel gekomen is. In hoeverre dat terecht is, is hier niet relevant, maar het is een reëel gevaar dat het ook in de kerken gaat draaien om hoge kijk- en luistercijfers. Echt luisteren en nadenken sneuvelt dan, want dat lijkt weinig bij te dragen aan hoge luistercijfers.

”Terug naar de Bron” betekent geen restauratie van de traditie. Mensen als de zendeling Hendrik Kraemer (1888-1965) kunnen ons inspireren, maar de tijden zijn veranderd. Het christendom is een wereldwijde beweging geworden en daarom zijn nieuwe vormen van onderlinge verbondenheid en solidariteit tussen christenen nodig. Deze krijgen vorm in een gezamenlijke zoektocht naar de inhoud en de betekenis van de Schrift. We zien er iets van in het fijnzinnige gesprek in deze bundel tussen Kees van Ekeris en een Molukse studente over de liederen van de Knecht des Heeren. Het samen buigen voor het Woord is van grote waarde voor de kerk en voor de missionaire beweging in de wereld.

Dit raakt trouwens alle kerken. Hoe gaan we om met de wereld waarin we leven? Hoe kunnen wij kerk zijn met de vele migranten in Nederland? Dat vraagt om openheid en om bereidheid om naar elkaar te luisteren. Het vraagt vooral dat we samen luisteren naar de Schriften en de stem van de Herder gaan horen en volgen.

De kritiek van de schrijvers treft niet alleen de plaats van de zending in de kerk, het gaat ook om het werelddiaconaat. Het buitenlandwerk van de kerk zou de kerk onwaardig geworden zijn. Door de band die Kerk in Actie (de zendingsorganisatie van de PKN) heeft met ontwikkelingsorganisatie ICCO worden de subsidievoorwaarden van de overheid ook richtinggevend voor het werk van Kerk in Actie. Deze kritiek is scherp en heeft veel discussie opgeroepen. Er is veel op af te dingen, maar er is wel een punt van belang. Om overheidssubsidie te krijgen doen we de dingen die de overheid graag wil. Relaties met partners dreigen daardoor van karakter te veranderen. Zij voeren immers de afspraken met de overheid uit en de kerk gaat hen controleren. Dat risico treft alle organisaties die meer of minder van subsidies afhankelijk zijn. Mogelijk worden de niet-gouvernementele organisatie (ngo’s) er sterker door geraakt.

In zendingsorganisaties staat de relatie met partners voorop, en het meeste wat op dit gebied gebeurt staat los van de overheid. Het ontwikkelen van partnerrelaties op basis van gelijkwaardigheid is in elk geval voor alle betrokkenen een geweldige uitdaging en vraagt om grote creativiteit.

De kerk is geroepen om samen met alle heiligen de liefde van God in Christus te ontdekken en te verkondigen. Van daaruit komt de andere kant van de roeping in beeld. Er is een spannende maar onopgeefbare relatie tussen de verkondiging van het Evangelie en de betrokkenheid bij mensen in hun concrete nood. Er is ruimte voor optreden van de overheid, voor hulpverlening door de talloze goededoelenorganisaties, maar de kerk zoekt haar eigen weg in deze wereld op grond van haar eigen roeping.

Dit boek geeft aan deze zoektocht de nodige urgentie. Het zou immers kunnen dat de kerk bezig is om haar kroonjuwelen te verkwanselen. Het is een terechte vraag of kerkelijke gemeenten zich nog in het werk herkennen. Veel christenen doen dat in elk geval niet meer; zij zoeken andere wegen om inhoud te geven aan de zendingsopdracht en aan hun betrokkenheid bij de nood van mensen. De kerken, ook de PKN met organisaties als Kerk in Actie en de GZB, moeten de uitdaging aannemen, maar ze moeten dat niet doen om hun organisatiebelangen te beschermen. De gemeenten en de kerk zijn geroepen om in verbondenheid met elkaar betrokken te zijn op Gods zending wereldwijd. Daaraan mogen ze in vertrouwen en met vreugde meedoen. Dat hebben ze bij de Bron geleerd.

De auteur is directeur van de Gereformeerde Zendingsbond (GZB).

Als uw leerlingen tussen de volken, Jaap Breetvelt en Philip Quarles van Ufford (red.); uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2010; ISBN 978 90 239 2376 3; 300 blz.; € 19,90.