In de achterliggende week trakteerde WikiLeaks Nederland op enkele onthullingen. Eén: de VS werden door het kabinet beter ingelicht over het beleid rond de aankoop van JSF-gevechtsvliegtuigen dan de Tweede Kamer. Twee: diverse hoge ambtenaren, met name van Algemene Zaken en Buitenlandse Zaken –destijds aangestuurd door de CDA’ers Balkenende en Verhagen– hebben in de achterliggende jaren geprobeerd de Amerikanen ertoe te bewegen PvdA-leider Bos onder druk te zetten om toch in te stemmen met een verlenging van de Uruzganmissie.

Vooral de wijze waarop Nederlandse ambtenaren de Amerikanen wilden inzetten, is pikant. De VS zouden Bos erop moeten wijzen dat a) Nederland alleen bij de G20 kon aanschuiven als het instemde met verlenging van de Uruzganmissie, en b) Bos’ eigen kansen op een internationale carrière aanzienlijk zouden slinken als hij zich halsstarrig tegen die verlenging zou blijven verzetten.

Geen wonder dat minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken, de opvolger van Verhagen en daarmee ministerieel verantwoordelijk voor de kwestie, dezer dagen verzuchtte dat dit „de week van WikiLeaks” was.

Maar wát onthullen de nieuwste onthullingen van Assange nu eigenlijk precies? Dat politiek soms een vuil zaakje is? Dat wisten we allang. Zo gaat het er nu eenmaal aan toe in Den Haag en in de internationale diplomatie, zei oud-minister Voorhoeve in reactie op de ‘onthullingen’. Politiek is een machtsspel en in dat spel past het uitoefenen van druk, waarbij natuurlijk wel ethische grenzen in acht genomen moeten worden als het gaat om de manier waarop die druk wordt uitgeoefend.

Tot op zekere hoogte kan aan het nieuws van WikiLeaks zelfs een positieve inkleuring worden gegeven. Want stel dat Bos inderdaad op deze wijze door de Amerikanen onder druk is gezet –niets wijst daarop, het lijkt er alleen veel op dat Nederlandse ambtenaren pogingen in deze richting hebben ondernomen–, dan pleit het voor de PvdA-leider dat hij voor deze druk nooit is bezweken. De PvdA was tegen verlenging van de Uruzganmissie en bleef dat. Hoezo, Bos de draaitol?

En al zouden er burgers zijn die schrikken van het diplomatieke geweld dat sommige politici blijkbaar inzetten om hun doel te bereiken, dan is dít toch het lichtpuntje: ook zulke geweldenaars krijgen niet altijd hun zin. Nederland zit niet meer in Uruzgan.

Het lastige van de door WikiLeaks gedropte documenten is dat het een veelheid van losse feiten en meningen betreft, die zonder veel context en duiding rond worden gestrooid. Met als effect dat zij weinig verhelderen, veel vragen oproepen, en het politieke debat ontregelen.

Kan er uit de deze week geopenbaarde feitjes uit het diplomatieke verkeer tussen Nederland en de VS dan helemaal niets geleerd worden? Wel iets.

In de eerste plaats bevestigen zij het bestaande beeld dat de voormalige coalitiepartners CDA en PvdA in het vorige kabinet zo ongeveer samenleefden als kat en hond. Het was meer een coalitie van onderlinge strijd dan van harmonie en productief samenwerken.

In de tweede plaats laten zij nog eens zien hoe groot veelal de informatievoorsprong is die een kabinet, met daarachter een leger van duizenden ambtenaren, heeft op het parlement. En hoe deze informatievoorsprong door een regering strategisch kan worden ingezet. Daar kan een volksvertegenwoordiging, zelfs als het een gedegen eigen onderzoeksapparaat heeft, nooit tegen op. Het zou verstandig zijn als de Kamer over dat probleem nog eens verder nadenkt.

Een goede manier om dat te doen, is het lezen van het proefschrift ”Hoe vertellen we het de Kamer?”, waarop Guido Enthoven volgende week in Tilburg promoveert. Een centrale stelling in deze studie is dat de zogeheten oekaze-Kok, het verbod op directe contacten tussen Kamerleden en ambtenaren dat premier Kok in 1998 uitvaardigde, dringend aan revisie toe is. Het is goed voor de democratie als het parlement beter en onbevangener geïnformeerd wordt door de ambtenarij, luidt de onderbouwde opvatting van Enthoven. Dat dit werkelijk gebeurt, kan de Kamer zelf afdwingen via een initiatiefwet. Mooi klusje voor 2011?