Recht doen aan eigenheid van de Bijbel
Sola Scriptura betekent niet dat de Schrift los van haar context staat, zegt drs. A. L. Th. de Bruijne, medeauteur van de bundel ”Woord op schrift”. „Heeft de gereformeerde gezindte uitgerekend nu behoefte aan diepgaande bezinning op het schriftgezag, of zit daar een polemische agenda achter?” vraagt de Leidse docent dr. G. van den Brink zich af.
In Kampen was zaterdag een studiedag gewijd aan het boek ”Woord op schrift - Theologische reflecties over het gezag van de Bijbel”. Met name de artikelen van de Kamper ethicus drs. De Bruijne, onder meer over het metaforisch karakter van bepaalde schriftgedeelten, deden veel stof opwaaien.
Volgens drs. De Bruijne gaat het in de hermeneutiek om het verstaan van de Bijbel met het oog op onze tijd. „Het is heel gevaarlijk om als gereformeerden, veertig jaar na anderen, de geschiedenis nog eens dunnetjes over te doen. We kunnen leren van de gemaakte fouten, zoals het aanpassen van de Bijbel aan onszelf en aan onze tijd en cultuur. Schriftkritiek is een vorm van vreemdelingenhaat. Toch helpt het niet om als christenen kopschuw om de kwesties heen te lopen.”
Drs. De Bruijne wil met het begrip ”metafoor” recht doen aan de eigenheid van de Bijbel. In de bijbelse geschiedschrijving gaat het om echte geschiedschrijving, stelt hij. „Maar dat betekent niet dat we de kenmerken van de huidige geschiedschrijving mogen overbrengen naar de Bijbel. Je kunt ook op een orthodoxe manier over de Bijbel heersen, door deze op je eigen voorwaarden te willen kennen. De omgevingskennis van de Bijbel mag volledig meedoen in het verstaan van de Bijbel. De Schrift is haar eigen uitlegster.”
Dr. Van den Brink vraagt zich af wat er mis is met de wijze waarop in gereformeerd Nederland momenteel met de Schrift wordt omgegaan. Hij constateert een verdergaande polarisatie en bekoelde verhoudingen. Er is volgens hem nog altijd „een prachtige consensus” in de artikelen 3 tot en met 7 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. „De Bijbel is een te groots Boek om er een hecht doortimmerde inspiratieleer of hermeneutische theorie op toe te passen. Het zal ons ook werkelijk niet lukken de gereformeerde omgang met de Bijbel als een afgebakende weg geheel af te schermen tegen elk mogelijk verglijden in historisch-kritische óf in fundamentalistische richting. De derde weg, die ik bepleit, is een per definitie aangevochten weg, die altijd weer dreigt af te buigen in een van beide richtingen. Zij is naar beide zijden geperforeerd en we kunnen weinig meer doen dan er de wacht bij houden zodat het de spuigaten niet uitloopt.”
De Schrift oefent in de praktijk van het leven van de gemeente veel minder gezag uit dan wenselijk is, aldus dr. Van den Brink. „Maar ligt dat niet veel meer aan onze natuurlijke neiging ons niet te laten gezeggen dan aan onze gebrekkige theorievorming over de aard van het gezag? Waarom dan dat wonder niet gewoon aanvaarden zoals het zich voltrekt? Waarom kunnen we als theologen de Bijbel niet eens met rust laten?” Dr. Van den Brink heeft er vooral moeite mee het literair-metaforische spreken over de Schrift uit te breiden naar het erkennen van zogenaamde mythische elementen in de tekst.
Het eerste gedeelte van de dag ging over de problematiek van ”feit of verhaal”. Tijdens de tweede helft stond de ethiek centraal. Drs. De Bruijne wil de Tien Geboden niet, als een soort universele wet, losmaken van de hele thora. „De thora laat zien dat God met de voorlopige samenleving van Israël onderweg is van Zijn schepping naar Zijn nieuwe wereld voor alle volken. Jezus geeft een nieuwe thora, die de christelijke gemeente vooronderstelt.” Het gaat hem vooral om een gemeente-ethiek.
Prof. dr. G. C. den Hertog (Apeldoorn) voelt zich verwant met De Bruijnes gedachte van het persoonlijk aangesproken voelen door het verhaal van Jezus dat tot navolging roept. Maar, zei hij, er ligt in het gebod van God toch ook iets algemeen geldigs? Ook vindt prof. Den Hertog dat de herkomst van begrippen als ”metafoor” en ”verhaal” verantwoord moet worden. Verder wil hij duidelijker onderscheiden tussen navolging als heiliging enerzijds en ethiek anderzijds. „Dat bewaart ons ervoor alles onder de noemer van ethiek te brengen.”
Dr. J. Hoek (docent CHE) weet zich geïnspireerd door de ethici Velema en Douma. Die beschouwen, tegenover Kuitert, de Bijbel niet alleen als bron maar ook als norm voor de ethiek. Hoek vindt de accenten van deze theologen niet „in die mate” bij drs. De Bruijne terug, die toch dichter bij dr. B. Loonstra staat. Dr. Hoek waardeert De Bruijnes aandacht voor het narratieve karakter van de Schrift. Verontrusting is volgens hem niet op zijn plaats.
Drs. H. J. Roon, gereformeerd vrijgemaakt predikant in Harderwijk, betreurt het dat De Bruijne schriftkritiek wordt verweten. Daaronder verstaat hij dat het gezag van Gods Woord ter discussie staat. De Bruijne wil, aldus drs. Roon, juist de Schrift naar haar bedoeling verstaan.
Dr. Wilschut, gereformeerd vrijgemaakt predikant te Assen, is kritischer. In De Bruijnes benadering treedt volgens hem een „oncontroleerbare subjectivering” op. „De wil van God wordt in de wisselwerking van Bijbel en gemeente duidelijk. Wordt schriftberoep zo niet ingewisseld voor schriftverstaan van de gemeente? Hoe kan de Schrift nog voor zichzelf spreken?” Wilschut mist het „stoorelement” van de zonde bij drs. De Bruijne. „De mening van de door de Geest geleide gemeente wordt bijna vanzelfsprekend tot de zin van de Geest.” Spreken over narrativiteit vindt hij gevaarlijk, omdat het van de Bijbel een groot verhalenboek maakt. Tot in de terminologie hoort Wilschut de niet-gereformeerde afkomst daarvan. „Hoezeer ook wordt geprobeerd om de wisselwerking tussen Bijbel en gemeente pneumatologisch te legitimeren, we komen bij De Bruijne in de buurt van een relationeel gezag, waarbij het schriftgezag niet echt wordt verdisconteerd.”
