Als we naar ons eigen land kijken zien we een culturele elite die zich sterk laat leiden door het mensbeeld van de autonome, individuele mens, een mens die zich stoort aan God noch gebod, zichzelf genoeg is, gemeenschapszin verafschuwt, kosmopoliet is, voor wie de grenzen van de natiestaat allang achterhaald zijn en zich moreel superieur waant. De grachtengordel in Amsterdam schijnt er vol mee te zitten en ze stemmen op D66 en GroenLinks. Libertaire liberalen dus.

Chantal Mouffe, een Engelse hoogleraar in de politieke wetenschappen, heeft over deze elite het waarschuwend boekje ”On the political” geschreven. Mouffe maakt zich vooral ongerust over de morele superioriteit van de verlichte elite. Nu het communisme is ontmaskerd als het kwaad laat het menselijk denkvermogen –de rede, de ratio– geen verdere conclusie toe dan dat de vrije mens, ongebonden en vervuld van innerlijke goedheid, zo ver is geëvolueerd dat conflicten overbodig zijn, dat de democratie heeft gezegevierd, dat goed bestuur binnen handbereik ligt en dat de tegenstelling tussen links en rechts in de politiek achterhaald is.

Uitweg

Wie dit nog niet inziet, loopt achter. De Socialistische Partij en de PVV van Wilders, die zich druk maken over de positie van trambestuurders en postbezorgers, zijn blijven steken in de sociale rechten van de vorige eeuw, aldus de leider van D66. En ook moslims die nog niet zo ver zijn dat zij de gelijke rechten voor mannen en vrouwen, de scheiding tussen kerk en staat en het niet discrimineren van homoseksuelen onderschrijven, zal binnenkort het licht opgaan. De libertaire liberaal is het eindstadium van de evolutie en dat model zal zegevieren.

Chantal Mouffe waarschuwt dat, als deze overtuiging, als dit geloof in eigen morele superioriteit geen werkelijkheid wordt, er moeilijk een fatsoenlijke uitweg is te vinden. Wie de verwensingen leest van sommigen uit het denkend deel der natie aan het adres van de volgers van Wilders ziet het onfatsoen eraf spatten. Uitsluiting is een volgende stap.

Volgens Chantal Mouffe is het beter de morele dimensie achterwege te laten en het conflict te beperken tot het politieke vlak. Daar kun je het conflictmodel toepassen en elkaar op het scherp van de snede bestrijden, maar de deur wordt niet dichtgeslagen en de duivel blijft buiten de deur. Je komt dan uit bij een visie die erkent dat er verschillende waardepatronen bestaan, dat je vooral je eigen elementaire waarden moet verdedigen, maar desondanks kunt kijken waar gemeenschappelijke belangen liggen met politieke tegenstanders. Het regeer- en gedoogakkoord van het zittende kabinet kun je als zodanig opvatten.

Fier

Na het voorgaande zal het duidelijk zijn dat het voor christenen in de politiek niet moeilijk zal zijn om zich te profileren tegenover de libertaire liberalen. Het mensbeeld van de mens als verantwoordelijk wezen tegenover God en de medemens staat diametraal op het beeld van de autonome, zelfgenoegzame mens. De mens komt tot zijn recht in relatie tot andere mensen, het is een gemeenschapsdier. Je mag er best fier op zijn Fries of Limburger te zijn en Europa bestaat uit een verzameling natiestaten, die vooral goed moeten samenwerken, maar waarvoor we onze driekleur niet hoeven te strijken.

De politieke vertaling hebben christendemocraten altijd gezocht in zelfregulering waar het maar kon. Het maatschappelijk middenveld regelde zijn eigen zaakjes en daar moest de overheid zich vooral niet te veel mee bemoeien. Het is de vraag of dit model inmiddels niet is achterhaald. In het recente nummer van Christen Democratische Verkenningen constateren verschillende CDA-prominenten dat het maatschappelijk middenveld voor een deel is weggevallen. „Dat noopt ons absoluut tot nadere reflectie”, schrijft oud-premier Balkenende. Enige haast lijkt wel geboden.

Farizeeër

Ten slotte nog iets over de vorm. Chantal Mouffe waarschuwt voor morele superioriteit, omdat zij politiek een slecht begaanbare weg oplevert en gemakkelijk tot verkettering leidt. Het is een valkuil die christenendemocraten zeker ook bedreigt. Abraham Kuyper ging de gereformeerden honderd jaar geleden voor in de antithese. Dat ging er soms grof aan toe. Zo noemde hij premier Heemskerk een „farizeeër in de Tweede Kamer.” De enige zonde van Heemskerk was dat hij remonstrant was en religieus tolerant. Toen zoon Theo Heemskerk, later zelf ook premier en partijgenoot van Kuyper, hem vroeg wat te dimmen, had dat geen enkel effect. Er schijnt tussen het CDA en de PvdA in het recente verleden ook het een en ander voorgevallen te zijn dat nauwelijks door de beugel kan. Wellicht is het nieuwe jaar een gelegenheid om dat alsnog uit de weg te ruimen.

De auteur is lid van de Algemene Rekenkamer.