De eerste vraag beantwoordde Philip Roth met zijn ”The plot against America” en de tweede vraag vormde de basis voor de roman ”Siegfried” van de onlangs overleden Harry Mulisch. Het genre van de alternatieve geschiedenisroman, van de ”what-if-vertelling”, sluit naadloos aan op de huidige tijdgeest met zijn ontvankelijkheid voor complottheorieën en collectieve angsten.

In ”Ik zal hier zijn bij zonneschijn en schaduw” werpt de controversiële Zwitserse auteur Christian Kracht zijn eigen wat-als-vraag op. Hij speculeert op het fictieve gegeven dat Lenin in 1917 niet de trein naar Rusland nam maar in ballingschap in Zwitserland bleef. In dat scenario tekent Kracht een fictieve toekomst van Europa en daarmee van de wereld. En dat levert een onprettig panorama op.

De geopolitieke verhoudingen zoals wij die kennen, staan op hun kop: Zwitserland is de eerste Sovjetrepubliek die in voortdurende oorlog leeft met de fascistische staten Duitsland en Engeland. Dit terwijl in het Zuiden het –eveneens fascistische– gevaar van Italië dreigt. In het Oosten is er sprake van de Hindoestanen, terwijl Rusland veranderd blijkt te zijn in een grote braakliggende vlakte. In het Westen zitten de Amexicanen, maar daar kom je verder niet veel over te weten. Een Groot-Australisch rijk maakt ook nog eens deel uit van de nieuwe kaart. En dit is nog maar een deel van de irreële, verontrustende werkelijkheid.

De hoofdfiguur is een uit Oost-Afrika stammende, blauwogige partijcommissaris. Hij moet achter de mysterieuze staatsvijand Brazhinsky aan om hem te arresteren. Zijn reis voert de commissaris over altijd besneeuwde vlakten naar het reduit, de Alpenvesting. In de bergen bevindt zich een doolhof van gangen en ruimten, waar de voortvluchtige zich verbergt. De verhaallijn wordt onderbroken door concretere terugblikken naar de jeugd van de hoofdfiguur in Afrika.

In de beginscène heb je als lezer nog houvast, maar al snel verlies je de oriëntatie omdat de schrijver de realiteit tot in het detail heeft geherdefinieerd: bijna niets lijkt nog te kloppen. Als er al dingen herkenbaar zijn, staan ze in een nieuw verband en veranderen ze dus van betekenis. Zo is de geschreven taal grotendeels verdwenen en hanteert men een andere eenheid van afstand. De vervreemding wordt versterkt door sciencefictionelementen: telepathie, sondes, identificatiegel en mensen met stopcontacten onder de oksel. Vanwege de ongebruikelijke verteltrant verdwaal je steeds meer in het droomdomein. Is er iets onmogelijk bij Kracht?

Deze onconventionele en cynische roman is een collage van associatieve beelden met een allegorisch karakter en bevat tal van referenties naar bronnen buiten de eigenlijke tekst, ook christelijke. Het bestaan van een doomsdaymachine zegt veel, zo niet alles over ”Ik zal hier zijn bij zonneschijn en schaduw”. Kracht confronteert je met het einde van de beschaving: een zwarte nachtmerrie vol gruwelijkheden waarin geen plaats is voor God en godsdienst. In de nieuwe wereldorde hebben normen en waarden afgedaan, met alle desastreuze gevolgen van dien. Deze roman toont het schrikbeeld van een wereld waarin de mens totaal aan zichzelf is overgeleverd. In zo’n werkelijkheid ontbreekt de hoop en zie je ondanks de grote technologische vooruitgang het einde van de moraal en een verval tot primitivisme. Met zijn ongrijpbare boek heeft Christian Kracht ongetwijfeld een boodschap, al is niet op elk moment duidelijk welke dat is.

Ik zal hier zijn bij zonneschijn en schaduw, Christian Kracht; uitg. de Arbeiderspers, Amsterdam, 2010; ISBN 978 90 295 7302 3; 136 blz.; € 17,50.