Kerk & religie

Berkhof overbrugde kloof met cultuur niet

AMSTERDAM – De Nederlandse theoloog prof. dr. H. Berkhof (1914-1995) wilde een brug slaan tussen het Evangelie en de moderne cultuur, maar maakte feitelijk de kloof alleen maar groter, is de conclusie van de Zuid-Afrikaanse promovendus dr. John Peter Gavera. „Hij riep meer vragen op dan hij kon beantwoorden.”

Klaas van der Zwaag
20 December 2010 10:00Gewijzigd op 14 November 2020 12:58
Dr. John Gavera. Foto RD
Dr. John Gavera. Foto RD

Dr. Gavera, emeritus predikant van de Nederduitse Gereformeerde Kerk (NG-Kerk) in Zuid-Afrika, promoveerde vorige week aan de Vrije Universiteit in Amsterdam bij prof. dr. A. van de Beek op het proefschrift ”The theology of Hendrikus Berkhof. A critical analyse of aspects of a contemporary design of mediation theology”.

Het woord ”mediation” in de titel staat voor bemiddeling. Duitse theologen spreken over ”Vermittlung”. Dr. Gavera: „Berkhof wilde een brug slaan tussen religie en atheïsme, openbaring en ervaring, christendom en secularisatie, de menselijkheid en de goddelijkheid van Jezus Christus. Een ontwerp daarvoor is te vinden in het boek ”Christelijk geloof”.”

Maar is hij daarin geslaagd? „Ik heb aan het begin van mijn onderzoek gesteld dat Berkhof uitdagend, zo niet controversieel is, maar aan het einde van het onderzoek moet ik concluderen: hij is uitdagend omdat hij controversieel is.”

Berkhof heeft volgens dr. Gavera duidelijk gezegd dat hij gebroken heeft met de klassieke opvatting van God als eerste oorzaak. „Hij heeft gekozen voor een dynamische visie op de openbaring als ontmoetingsgebeuren. God heeft voor Zichzelf in de mens een partner gekozen en staat toe dat Hij Zelf in Zijn almacht beperkt wordt. Hij kan zelfs weerstaan worden door de vrijheid van de mens. Prof. dr. A. van de Beek heeft er terecht op gewezen dat dit in de praktijk leidt tot een vreemde vermenging van menselijke vrijheid en goddelijke interventie. Het woord ”partner” suggereert wederzijdse afhankelijkheid en samenwerking.”

Het heikelste punt is volgens dr. Gavera de visie op Jezus Christus, de christologie. „De hervormde theoloog G. de Ru heeft eens aan Berkhof gevraagd: Wie redt ons eigenlijk? Is het de mens, de eschatologische mens, of God? Berkhof zei toen: Het is God Die redt, door een mens. Berkhof zegt veel hoogstaande dingen over Jezus, als de ware mens, de nieuwe schepping, maar al deze beschrijvingen verwoorden niet dat Jezus God Zelf is. Berkhof zegt dat Jezus óók God is, maar het accent ligt bij hem op het woord ”ook”.”

Berkhof had problemen met de formulering van het concilie van Chalcedon, waar gesproken wordt dat Jezus Christus één Persoon is met twee naturen, een menselijke en een goddelijke. „Berkhof beschouwde dat als problematisch en te statisch. Hij zag God en mens in een verbondsbetrekking. Jezus is de ware mens waarin Gods openbaring zich doorzet. In Jezus verschijnt God.”

Dr. Gavera typeert Berkhof als een open, eigentijds theoloog. „Hij was niet liberaal en niet orthodox, maar wilde een eigentijdse theoloog zijn. Hij stelde zich voordurend open voor kritiek en daagde collega-theologen uit zijn opvatting te corrigeren en in te ruilen voor een betere. Hij dacht niet in eeuwige waarheden, maar zag zijn theologie als een door de eigen tijd bepaalde theologie. Dat maakt zijn theologie tot iets gedateerds, maar volgens Berkhof was er geen andere theologie mogelijk.”

Dr. Gavera is emeritus predikant in de NG-Kerk. Of Berkhof in Zuid-Afrika nog gelezen wordt? „Sporadisch. Maar dat heeft ook te maken met het feit dat er weinig boeken over dogmatiek en systematische theologie verschijnen. Het accent ligt tegenwoordig bijna geheel op de praktische theologie. Dat is te betreuren, want theologie is gebaat bij een duidelijk kader. Berkhof heeft een kader aangewezen, dat verdere uitwerking verdient in deze tijd.”

Dr. Gavera is uiteindelijk kritisch over Berkhofs poging om Evangelie en cultuur te overbruggen, maar noemt hem desondanks wel relevant. „Berkhof vertegenwoordigde de westerse cultuur van het noordelijke halfrond, een cultuur van secularisatie en emancipatie. De algemene indruk is dat Berkhofs theologie meer de geest van de verlichting ademt dan de verlichting van de Geest. Volgens Berkhof pendelt de theologie voortdurend tussen Evangelie en de cultuur. Wat dat betreft is theologie altijd ‘onderweg’. Berkhof zou, als hij in deze tijd geleefd had, ook weer andere antwoorden gegeven hebben.”

RD.nl in uw mailbox?

Ontvang onze wekelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.

Hebt u een taalfout gezien? Mail naar redactie@rd.nl

Home

Krant

Media

Puzzels

Meer