De inmiddels wereldberoemde oprichter van WikiLeaks, de Australiër Julian Assange, meent dat het bij het publiceren van geheime documenten om de vrijheid van meningsuiting en om de waarheid gaat. Op internet zijn essays en blogs van hem opgedoken die een goed inzicht bieden in zijn gedachtegoed. Assange betoont zich daarin een libertariër, een bijna anarchistische liberaal met een heilig geloof in de vrijheid van het individu. Wat WikiLeaks openbaart, zal louterend werken op de machten van deze wereld, meent hij.

Assange bejubelt de „profeten, bevrijders en martelaren” van de waarheid, de Voltaires en Galileo’s van deze wereld. Net als zij valt hij de bouwsels van de leugen aan en plant hij de zaden van het nieuwe. Recht en waarheid zullen uiteindelijk overwinnen.

Maar waarover gaan de onthullingen eigenlijk? Inmiddels weten we dat Amerikaanse diplomaten afgelopen jaar Balkenende als een sluwe politicus neerzetten. En dat ze Wilders aanmerkten als een gevaar voor de Amerikaanse veiligheid.

Heeft dat veel met waarheid te maken? Nee, en dat is ook het geruststellende. De meeste onthullingen vertellen ons vooral iets over het wereldbeeld van diplomaten. Veel ontstijgt niet het niveau van roddel en achterklap, blijkbaar een belangrijke dagelijkse bezigheid in dat wereldje.

Je kunt dat ook positief duiden. Wat tot dusver is onthuld, valt mee. Wat we te lezen krijgen is vooral het gekonkelfoes van diplomaten en politici onder elkaar. Het meeste blijkt triviaal of ronduit onnozel. Blijkbaar kennen de machten van deze wereld weinig echte geheimen.

Toch zijn er ook onthullingen die ertoe doen. Zo zijn de schokkende videobeelden van een Amerikaanse aanval op onschuldige Iraakse burgers in 2007 een belangrijke verdienste van WikiLeaks. Dergelijke misstanden aan de kaak stellen heeft alles met recht en waarheid te maken. Zonder dit soort onthullingen zou de Amerikaanse militaire macht veel erger ontsporen dan nu al gebeurt.

Maar WikiLeaks claimt meer. In de ogen van Assange en zijn aanhangers wordt de waarheid alleen gediend met een absolute vrijheid van meningsuiting. De term valt opvallend vaak en dat is tekenend voor het grote geloof dat velen eraan hechten. Het idee is dan dat de vrijheid van meningsuiting bestaat uit een absolute openheid en transparantie. Een vrij internet waarop ook alle geheimen te lezen zijn, zou ten goede komen aan de vrijheid van de hele mensheid.

Dat is een vreemde opvatting. Valt het openbaren van roddels ook onder de vrijheid van meningsuiting van de betrokkenen? Betekent een vrij en open internet ook het onbeperkt openbaren van vertrouwelijke documenten?

Hier keert zich de retoriek tegen zichzelf. WikiLeaks fungeert zo als een valkuil voor moderne liberalen. Er bestaat een al te optimistisch geloof in een absolute vrijheid die voor alle denkbare uitingen zou moeten gelden. De vrijheid van meningsuiting geldt dan als een onbeperkte ruimte voor zelfexpressie en totale openbaarheid.

Ook liberale politici zoals Rutte hebben zich schuldig gemaakt aan een dergelijke retoriek. Misschien is het wel goed dat WikiLeaks daarvan de zwakte blootlegt. Want het geloof in een absolute vrijheid van meningsuiting miskent juist het karakter van die vrijheid.

Burgerlijke vrijheden zoals de vrije meningsuiting zijn eerder gebaat bij helder onderscheid. Zoals een onderscheid tussen waarheidsvinding en pure roddel. En vooral ook: een onderscheid tussen wat wel en wat niet openbaar moet zijn.

Big Brother

Juist ook de moderne liberale samenleving is gebaseerd op dit onderscheidingsvermogen. Er bestaat wel degelijk een publiek belang en er zijn onthullingen die dat dienen. Andere doen dat niet en dienen slechts sensatiezucht of erger: de leugen.

Waarheidsvinding en publiek belang zijn dus de zaken waar het om zou moeten gaan. De waarheid kan pijnlijk zijn – zoals dat geldt voor sommige pijnlijke feiten die nu in de openbaarheid komen. Maar waarheid is meer dan dat. Ze vraagt ook om recht en mededogen, om de wil om onderscheid te maken tussen zin en onzin.

Gebeurt dat niet, dan is WikiLeaks slechts een blinde macht die gluurt in de levens van mensen. Zoals Big Brother dat doet in George Orwells roman ”1984”.

De auteur is docent journalistiek aan de Christelijke Hogeschool Ede. In november verscheen van hem het boek ”Recht van Spreken. Het geloof in de vrijheid van meningsuiting”.