Schokkend genoeg zijn de slachtoffertjes van kinderoppas Robert M. (27), verdacht van seksueel misbruik van tientallen kinderen, amper vier jaar. Ouders in Amsterdam trokken in 2008 aan de bel toen de verdenking rees dat de in Letland geboren M. twee kinderen had aangezet tot seksuele handelingen. De politie, aldus de ouders, deden het verhaal van een 4-jarig kind af als fantasie. Kan de politie wat met verklaringen van zeer jonge kinderen die mogelijk het slachtoffer zijn van seksueel misbruik?

„Het is complexe materie”, reageert advocaat Wortelboer van het Alkmaarse kantoor Veraart de Granada Advocaten. Hij doet sinds tien jaar geregeld zedenzaken en geeft cursussen aan zedenrechercheurs. „Het vergt extra expertise om jonge kinderen te verhoren. Binnen de Landelijke Expertisegroep Bijzonder Zedenzaken is discussie over de vraag of kinderen jonger dan vier jaar kunnen worden gehoord als getuige. Doorgaans kan dat niet, gezien de nog beperkte verstandelijke ontwikkeling van zo’n kind en omdat dergelijke verhoren volgens de LEBZ meestal geen bruikbare informatie opleveren. Toch zijn er wel uitzonderingen mogelijk. Als het seksueel misbruik zeer recent heeft plaatsgevonden, kan een verklaring van een jong kind betrouwbaar zijn. Zo’n verhoor moet dan wel gebeuren in een speciale studio, wat het LEBZ betreft bij voorkeur in bijzijn van een orthopedagoog. Het is van belang dat zo’n deskundige verstand heeft van de leefwereld en de ontwikkelingsfase van zo’n kind en diens opmerkingen op betrouwbaarheid kan beoordelen.”

Kantoorgenoot advocaat R. de Granada, die sinds twintig jaar zedenzaken doet: „Kinderen van een of twee jaar kunnen zich nauwelijks verstaanbaar maken. Ook met een kind van drie is geen echt gesprek mogelijk. Een verklaring kan rechercheurs op het verkeerde been zetten. Ik herinner me een zaak waarin een kind het had over „vieze foto’s”. Rechercheurs dachten dat het kind het had over pornografisch materiaal. In werkelijkheid ging het om met modder besmeurde foto’s.”

Van belang is dat verhoren van (vermeende) jeugdige slachtoffers van zedenmisdrijven op geluids- of videoband worden vastgelegd, zoals door de top van het openbaar ministerie in een richtlijn is bepaald, stellen de advocaten. „Zo kunnen de procespartijen de opsporingshandelingen controleren. Wat is er precies gezegd tijdens een verhoor? Hoe is dat gezegd? Bij een schriftelijk verslag van een verhoor kan de verbalisant, al dan niet met opzet, bijvoorbeeld aarzelingen van een getuige weglaten.”

Dat de grote zedenzaak in Amsterdam volop in het nieuws is, kan de waarheidsvinding hinderen, betogen de raadslieden. „Het is begrijpelijk dat ouders aan de keukentafel praten over deze zaak. Maar het kan er toe leiden dat de verklaringen van de vermeende slachtoffertjes worden beïnvloed.”

De politie toonde foto’s van verdachte Robert M. Op die manier wil de recherche in contact komen met mogelijk meer ouders die de man als kinderoppas hebben ingehuurd. Tegelijk wil de politie andere ouders de zekerheid geven dat ze kunnen uitsluiten dat oppas M. in de buurt van hun kinderen is geweest.

Wortelboer: „Ik kan me iets bij deze stap van de politie voorstellen. Ze willen zicht krijgen op wat die man allemaal heeft gedaan. Aan de andere kant moet je willen voorkomen dat iemand door het publiek al aan de schandpaal wordt genageld. Uiteindelijk is het oordeel aan de rechter.”

Raadsman De Granada: „De politie moet uiterst voorzichtig zijn met het tonen van foto’s van verdachten. Zo’n actie kan er ook toe leiden dat er valse aangiftes worden gedaan.”

Bij seksueel misbruik zijn doorgaans geen getuigen. Dat maakt de bewijsvoering extra lastig?

Wortelboer: „In zedenzaken is de crux vaak hoe waardevol een bewijsmiddel is, het gaat vaak niet zozeer over de hoeveelheid bewijs. DNA kan bewijs zijn, maar dat hoeft niet. Als een vermeend slachtoffer zegt dat ze onder dwang seks moest hebben en de verdachte ontkent de dwang, maar niet de seks, dan heb je niets aan DNA. In zedenzaken kunnen zich onware aangiftes voordoen. Denk aan de zogenaamde hervonden herinneringen, die via een therapeutisch optreden naar voren komen.”

Kan het plaatsen van camera’s in kinderdagverblijven helpen om seksueel misbruik door oppassers te voorkomen?

Wortelboer: „Als die camera’s daar neer worden gehangen, gebeurt het misbruik misschien op een andere plek. Ik kan me voorstellen dat mensen meer controle willen op kinderoppassers, maar we moeten voorkomen dat mensen die zich serieus over kinderen ontfermen nu in de verdachtenbank worden gezet.”