Een wraakactie, noemt Opdam de ingrijpende bezuiniging van het kabinet-Rutte op de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Volgens hem voelde vooral de CDA-achterban de wettelijke bescherming van natuur, vastgelegd in de EHS en Natura 2000, als iets wat hem „door de strot” werd geduwd. „Natuur, daar hadden ze enkel last van. Nu is het moment om terug te meppen.”

Intussen geeft Opdam de critici wel voor een deel gelijk. Nog voordat Rutte en zijn ploeg van start gingen, kwamen hij en zes van zijn collega’s van Wageningen Universiteit met de notitie ”Natuur voor iedereen: participeren, investeren en profiteren”. Een citaat uit dit „essay” (zoals de wetenschappers het zelf noemen). „Met de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is de achteruitgang van de biodiversiteit geen halt toe geroepen (…) ”

„Nederland ging met de EHS en vooral met Natura 2000 op slot, ervoeren burgers”, zegt Opdam. Niet alleen in die zin dat er hekken om gebieden kwamen, maar ook omdat door strenge wetgeving ontwikkeling van natuur –bijvoorbeeld door bedrijven– riskant werd: voor je het wist had je een boete wegens overtreding aan je broek. Mede dat verklaart „de moeizame realisering van de EHS.” Dat is volgens hem een symptoom van afnemend draagvlak in de maatschappij.

Opdam kritiseert niet alleen, hij biedt ook een alternatief model aan, en juist dat zou de komende jaren wel eens van nut kunnen worden nu de EHS wordt afgebouwd. Natuur moeten we weer teruggeven aan de burgers, zodat die weer gaan ervaren dat die de basis is van ieders bestaan, vindt Opdam. Dat betekent geen afscheid van de EHS-gedachte, integendeel. „Klimaatverandering vraag juist om versterking ervan, zo blijkt uit alle onderzoeken.” Daarom blijft de EHS in het alternatieve model van Opdam c.s. de basis, zij het in afgeslankte vorm.

Natuurbeleid dat meer integraal en inclusief opereert, dat staat de onderzoekers voor ogen. Natuur als reservoir in plaats van reservaat, waaruit je kunt putten en dat dienstbaar is voor de hele samenleving. „De relatie tussen mens en natuur wordt dan minder defensief (blijf ervan af) en meer participatief.”

Het begrip ecosysteemdiensten staat daarbij centraal. Dat zijn door de natuur aan de mens geleverde diensten, zoals voedsel en brandstof, maar ook waterberging, koeling van steden in de zomer (door bos bijvoorbeeld), het op natuurlijke wijze tegengaan van ziekten in de landbouw, of gewoon het creëren van een aantrekkelijk landschap voor recreanten.

Zulke ecosysteemdiensten geven extra legitimatie aan natuurbehoud: we doen het niet enkel voor zeldzame soorten, ook vanwege het maatschappelijke nut. Voorwaarde is dat er prijskaartjes aan komen te hangen. „Daardoor wordt het economisch interessant om ecosysteemdiensten te produceren, en staan natuur en economie niet langer tegenover elkaar.”

Wat Opdam als eindresultaat beoogt is „een groen-blauwe dooradering” van het landschap. Door de aanleg van meer natuur (bos, houtwallen, waterpartijen) kunnen dieren- en plantensoorten zich gemakkelijker door het landschap bewegen. Tegelijkertijd is zo’n landschap van nut voor andere diensten: een koeler stadsklimaat in de zomer, mogelijkheden voor recreatie, educatie, wateropvang en instandhouding van biodiversiteit.”

Die groenblauwe dooradering heeft ook grote waarde voor de ‘echte natuur’ in de beschermde natuurgebieden: zij zorgt voor betere uitwisselingsmogelijkheden van soorten en neemt zo een deel van de taken over die aan de EHS waren toebedacht. Vooralsnog is de notitie van Opdam een „discussiestuk.” Hier en daar wordt er in Nederland al door boeren mee geëxperimenteerd (in de Hoeksche Waard en Midden-Brabant bijvoorbeeld), maar voor grootschalige toepassing zijn we volgens Opdam „algauw twintig jaar verder.” Na het aantreden van Rutte ligt alles stil. „Vanwege de bezuinigingen is iedereen even met zichzelf bezig”, zegt Opdam. „De rook moet even optrekken en dan komt die discussie wel weer.”

Natuurorganisaties en provincies staan op hun achterste benen omdat het kabinet stopt met de aanleg van robuuste natuurverbindingen. Reden voor een serie artikelen over de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Vandaag deel 8 (slot).

Drie landschapstypen

Opdams model levert uiteindelijk drie landschapstypen op: natuurlandschap, landbouwlandschap en multifunctioneel landschap.

In het natuurlandschap staat de natuur centraal, het bestaat uit een netwerk van beschermde natuurgebieden. In het landbouwlandschap draait alles om de landbouw, die nog produceert voor de wereldmarkt. Ten slotte is er het multifunctionele landschap. Dat omvat zowel de stedelijke als de landelijke gebieden, alles wat buiten het natuur- en het landbouwlandschap valt. Hier zijn optimale kansen voor ondernemers om ecosysteemdiensten te produceren en te vermarkten.