Somber ziet voormalig VVD-leider Bolkestein de toekomst voor orthodoxe Joden in Nederland in. Hij maakt zich grote zorgen over antisemitisme, onder meer bij –Marokkaanse– moslims. De 22-jarige Benzion Evers, zoon van de orthodox-Joodse rabbijn Evers uit Amsterdam, hoopt volgend jaar met zijn gezin naar Israël te emigreren. Hij is het antisemitisme in Amsterdam beu. Zo kan hij niet veilig met zijn keppel over straat. Ook stelt Evers dat 60 procent van de orthodoxe Joodse jongeren Nederland verlaat.

Dat –orthodoxe– Joden zich in Nederland steeds onveiliger voelen, vindt prof. Gans, die onderzoek doet naar antisemitisme in Nederland, een ernstige zaak. „Ik ga de ervaringen van Evers niet relativeren. Ik kan me voorstellen dat hij er zeer onder lijdt, ja woedend is, dat hij in zijn schulp moet kruipen en last heeft van discriminatie en antisemitisme. Als het waar is dat 60 procent van de orthodoxe Joodse jongeren Nederland vanwege antisemitisme verlaat, is dat schokkend. Ik weet niet of dat cijfer klopt. Het kan ook dat orthodoxe Joden emigreren om andere redenen, bijvoorbeeld omdat het moeilijk is om in een zeer seculiere samenleving te leven.”

Dat VVD-leider Bolkestein zegt dat het voor Joden in Nederland steeds moeilijker wordt te overleven en dat de strijd tegen antisemitisme verloren is, bestrijdt Gans. „Ik vind dat alarmistisch gehuil. Het is onzin als Bolkestein zegt dat de Nederlandse staat te zwak is. Bovendien schildert hij zo ”de moslim” of ”de islam” stereotype af als een groeiend, onafwendbaar gevaar. We moeten nog meer investeren in gesprekken tussen bevolkingsgroepen, in onderwijs en opvoeding en in een harde aanpak van strafbare zaken.”

Gans heeft moeite met de link die Bolkestein legt tussen het huidige antisemitisme en de Tweede Wereldoorlog. „Antisemitisme is een complex gebeuren. Bij de tegenwoordig Jodenhaat wordt vaak verwezen naar de gewelddadigheden in de jaren dertig en veertig in de vorige eeuw. Hitler, de gele sterren, de gaskamers. We moeten echter bedenken dat antisemitisme veel ouder is. Er zijn ook niet-gewelddadige vormen van antisemitisme. Daarnaast maak ik onderscheid tussen antisemitisme, antizionisme en kritiek op Israël. Die zaken lopen vaak door elkaar heen.”

Onder moslims is sprake van duidelijk antisemitisme?

„Dat is te algemeen gesteld. Toch is het zeker waar dat onder een aantal moslims duidelijk antisemitisme voorkomt, maar daarnaast is er ook desinteresse of woede over het politieke beleid van Israël in verband met het conflict met de Palestijnen. Het is een complex verhaal. Er kan zelfs sprake zijn van een positieve houding onder moslims.

Verwerpelijk zijn bijvoorbeeld cartoons die na het verschijnen van de Deense Mohammed-cartoons op de website van de Arabisch Europese Liga werden gezet. Een afbeelding van Anne Frank in bed met Hitler is pornografisch antisemitisme, iets waar Theo van Gogh ook een handje van had. In de andere cartoon wordt de Holocaust deels ontkend.

Tegelijk is duidelijk dat antisemitisme ook in andere lagen van de bevolking voorkomt. Kijk er de fora op internet maar op na. Denk aan een extreem-rechtse organisatie als Stormfront. Een leus als ”Hamas, Hamas, alle Joden aan het gas” is niet verzonnen door Marokkaanse jongens. Die bestond in essentie al kort na de oorlog in de verwensing ”Ze zijn vergeten je te vergassen” en werd later in voetbalstadions geroepen.

Ook is een afkalvende sympathie voor Israël onder niet-moslims te merken. Ik sprak onlangs na een lezing in Groningen met een paar oudere mensen. Oorspronkelijk hadden ze enorme sympathie voor Israël, maar die is de laatste jaren afgenomen. Daarvoor kwamen in de plaats gêne en wrevel. Israël is voor menigeen niet meer het kleine landje dat zich alleen maar dapper verdedigt. Die houding mag natuurlijk niet leiden tot antisemitisme en demonisering van Israël.”