De Old Kirk in Anwoth, de kerk van Rutherford, is een ruïne, een met klimop begroeide bouwval. Het dak is al lang geleden verdwenen. Muren staan nog half overeind. De Old Kirk is een kerk waarover de eeuwen zichtbaar zijn heengegaan.

Deuren en ramen zijn er niet. Ongehinderd valt de zon naar binnen. Het is hier zo stil als in een Nederlandse dorpskerk op maandagmorgen. De kerk was nauwelijks 20 meter lang, nog geen 10 meter breed.

De eiken kansel is weg. Kerkbanken zijn verdwenen. Een orgeltje heeft hier nooit gestaan, want dat was voor Rutherford „een papistische gruwel.” Er liggen wat grafzerken in de kerkvloer. Iedere steen verbergt een eigen verhaal, vol verstilde emotie, het verhaal over leven en dood, over de mens die kwam en weer ging. Ook buiten de kerk liggen, op een verdroomd kerkhof, allemaal grijze graven in het groene gras. Er staat ook een enorme graftome met de tekst: „Totdat de dag aanlicht, en de schaduwen vlieden.” Hier en daar ligt een verlepte bloem. De mens, slechts stof en as, neemt ooit een end.

Anwoth is een kleine nederzetting –het mag bijna geen naam hebben– in de buurt van het grote water van de Solway Firth. Het is een speldenprik op de kaart. Maar zelfs Wikipedia weet te vertellen aan wie Anwoth zijn reputatie te danken heeft: „Anwoths beroemdste inwoner was ds. Samuel Rutherford, die in Anwoth predikant was van 1627 tot 1636.”

Rutherford was waarschijnlijk Anwoths eerste predikant. Hij hield veel van zijn gemeente, hij sprak vaak over „het lieflijk Anwoth aan de Solway.” Onder zijn bediening zat het kerkje vaak tot de nok toe vol. Op avondmaalszondagen kwamen de kerkgangers van heinde en ver.

Tegenslagen bleven hem niet bespaard. Zijn beide kinderen stierven op jonge leeftijd. Rutherford klaagde: „Ik had maar twee kinderen en beiden zijn gestorven sinds ik hier kwam. Maar de goede Landman mag Zijn rozen plukken en Zijn leliën vergaderen in het midden van de zomer, en ook in het begin van het jaar.”

Zijn vrouw Eupham was vaak ernstig ziek. Haar lijden moet zeer smartelijk zijn geweest. Rutherford beschrijft haar pijn als „een geweldig grote pijn, dag en nacht.” Toen Eupham jong stierf, liet ze Rutherford vermoeid en eenzaam achter. En toch zei hij: „De Heere heeft het gedaan, gezegend zij Zijn heilige Naam.”

Negen jaar stond Rutherford hier. Voor hem was het „de kleine wijngaard des Heeren” waar hij graag zaaide, schoffelde en soms ook oogstte.

De pastorie van Rutherford (oude literatuur spreekt over „een kleine witte arbeiderswoning”) werd in 1827 gesloopt. De plaats ervan is nauwkeurig aan te wijzen. Vlak bij de kerk staat een witgeschilderd huis, met een bordje in de tuin: ”Bush o’Bield”. De pastorie moet gestaan hebben in de achtertuin van dit huis, omgeven door een bergje kreupelhout.

De Old Kirk wordt geheel omringd door een ijzeren hek en gestapelde rotsblokken. Op een bordje boven de ingang staat: ”Anwoth, Old Kirk, Samuel Rutherford, predikant van 1627-1636, begraven te St. Andrews, 1661; auteur van beroemde brieven”. Rutherford wordt vervolgens geprezen als een prediker van grote bekendheid, als een verdediger van het geloof.

Op de heuvel vlakbij werd in 1842 een monument voor hem opgericht. Het is een 55 meter hoge granieten obelisk, „uit bewondering voor zijn eminente bekwaamheid.” Bij het monument staan de namen van de predikanten die Anwoth door de loop van de jaren hebben gediend.

De Old Kirk is in gebruik geweest tot 1825. Toen werd de Bijbel gesloten en gingen de laatste kerkgangers naar huis. Sedertdien hebben de elementen vrij spel.

Het dorp heeft, dankzij zijn ruïne, de tijd overleefd. Rutherford schreef over deze plek: „O, als een ziel uit Anwoth, mij ontmoet aan Gods rechterhand, mijn hemel zal twee hemelen zijn, in het land van Immanuël.”

Dit is het vijfde deel in een negendelige serie over kerken en kapellen in Schotland en Engeland. Volgende week woensdag: de kerk van Thomas Boston.