Handelingsgericht werken
Praktijkmodel, diagnostiek, advisering, model, proces, diagnosticus, systematisch, analyseert, onderwijsproblemen, diagnostisch proces, relevante risico en protectieve factoren, diagnosticus, eindproduct, fasen, intake, strategie, indicering. Deze woorden komen uit de eerste zeven zinnen van een boek dat gaat over –jawel– kwetsbare kinderen, over zorgleerlingen. Het is goed dat er nog iets bij staat over onderwijsproblemen, anders zou je denken dat we betrokken waren geraakt bij de engineering van het productieproces van polymeren. Het boek heet ”Handelingsgericht werken op school”, is geschreven door Noëlle Pameijer en heeft een vaste plaats in de attachékoffer van elke serieuze basisschooldirecteur.
Handelingsgericht werken is de nieuwe hype die op de scholen neerdaalt. Een halfjaar geleden sprak ik een schoolleider die een probleem had. Hij moest handelingsgericht werken invoeren, maar zijn hele team was tegen. De resultaten laten zich voorspellen.
Onlangs ontmoette ik een gemotiveerde leerkracht met oog voor het jonge kind. Ze vertelde argeloos dat ze drie hele dagen scholing gehad had over handelingsgericht werken. Ik vroeg: Wat spreekt je aan, waar word je warm van? Ze had de vraag niet verwacht: het moet toch gewoon?! Maar nu ze erover nadacht, zou ze het niet weten. Niet vreemd. Wie werkelijk van kinderen houdt, krijgt geen rode oortjes van het kille rijtje woorden hierboven. Toch voert vrijwel iedere reformatorische school handelingsgericht werken in volgens de wereld van Pameijer. We zijn verdwaald.
Er staan heel mooie dingen in het boek over handelingsgericht werken. Over gesprekken voeren met en vooral luisteren naar kinderen, over het zoeken naar verwachtingen, over focussen op positieve dingen, over de betrokkenheid van ouders. Dat is niet het probleem. Het probleem is dat handelingsgericht werken íngevoerd wordt. Het wordt als een matrijs over de scholen heen gedrukt: alles moet erin passen. Op alle scholen van het samenwerkingsverband gaan alle leerkrachten alle zorg voor alle leerlingen volgens dat ene principe verlenen met alle documentatie en registratie die daarbij hoort. Je kijkt niet wat je kunt gebruiken van handelingsgericht werken; je voert het in en bekijkt hoogstens wat je al volgens dit nieuwe model deed.
Een nieuwe winter, een nieuw regiem. En het extra werk door alles wat je moet invoeren? Dan schaffen we de ouderbezoeken toch af! De thuissituatie beleven en een rustig gesprek met ouders van het kind over wie je vijf dagen per week de zorg hebt, kan niet zo belangrijk zijn als het invoeren van gegevens in het onverzadigbare systeem Parnassys.
In managementliteratuur wordt dit de utopische benadering genoemd. Bijna 500 jaar geleden schreef de Engelsman Thomas Moore over het volmaakte land Utopia. Het land was overal even breed, de steden waren even groot, de huizen stonden even ver uit elkaar, individuele verschillen werden geëgaliseerd en er golden strenge regels. Je mocht niet buiten je eigen district komen zonder Gids.
Utopisch denken is volop zichtbaar in onderwijs en zorg. Het is een aanslag op de bezieling, op de liefde voor het vak. Parnassys provoceert passie. Het individu moet in Utopia wijken voor het collectief. Steeds meer wordt de nadruk gelegd op verplicht uniform gedrag voor elke leerkracht. Onderwijs geven wordt gezien als het spelen van een rol, die je kunt vangen in een competentieprofiel. Mensen van vlees en bloed worden gedecontextualiseerd. In Utopia is alles maakbaar. Het is de maakbaarheid van de droom. Je bereikt het nooit. Ieder nieuw concept wordt opgevolgd door een nieuwer concept. Het kan altijd beter.
De gesprekken rond het persoonlijk ontwikkelingsplan (pop) vormen een trieste illustratie. Men gaat uit van de excellerende leerkracht op acht gebieden, en zolang hij nog niet op alle gebieden op 100 procent zit, moet hij ieder leerjaar een nieuw ontwikkelingsplan bedenken. Weerstand is tegenstand. Bij iedere verandering heb je weerstand, aldus de utopisten. Weerstand moet je overrulen. De 20 procent die niet meegaat, moet je isoleren. De waarden die deze leerkrachten naar voren brengen, laten zien dat ze niet los kunnen komen van vroeger. Ze zijn letterlijk achterlijk. Ze kunnen niet mee. Zijn niet meer van deze tijd.
Het is hoog tijd dat we dit arrogante denken loslaten. Weer denken in verhalen in plaats van in processen, in menselijke aandacht in plaats van in procedures. Dat we feiten en waarden weer met elkaar verbinden in plaats van isoleren. Dat we opnieuw luisteren naar en vertrouwen in de leerkrachten in plaats van in wetenschappers. Econoom Lans Bovenberg noemt dit denken wetticisme. Hij pleit voor genade en dienstbaarheid. Genade tegenover de volmaaktheid als referentiekader, dienstbaarheid tegenover sturen en dwingen. En handelingsgericht werken? Ik zou zeggen, als vierregelige variatie op een treffend gedicht van C. Buddingh’:
Men zegt: „We gaan handelingsgericht werken invoeren dat biedt ons als zorgschool geweldig perspectief” (Wacht tot het rode licht gedoofd is er kan nóg een trein komen).
Reageren aan scribent? welbeschouwd@refdag.nl
