In januari 2005 kwam een einde aan de decennialange burgeroorlog tussen het Arabische noorden en het overwegend christelijke zuiden van Sudan. Bijna 2 miljoen Sudanezen kwamen om het leven bij de strijd. In het vredesverdrag is vastgelegd hoe de rivaliserende partijen in de toekomst zullen omgaan met zaken als machtsdeling, de verdeling van olie­opbrengsten, legers en de grens­afbakening tussen noord en zuid. De invoering van het vredesverdrag eindigt met het referendum over de zelfstandigheid van Zuid-Sudan.

De zuiderlingen lijken massaal voor afscheiding en zelfstandigheid te gaan stemmen. Wat deze keuze daadwerkelijk oplevert, is voor veel burgers niet te overzien. Daarmee is een stem voor onafhankelijkheid een doel op zich geworden.

De twee rivaliserende partijen hebben over veel zaken geen overeenstemming bereikt. Zo is men het niet eens over het burgerschap van de enorme gemeenschap Zuid-Sudanezen in Noord-Sudan. Als het aan president Al-Bashir ligt, hebben deze mensen bij afscheiding van het zuiden geen rechten meer in het noorden. Maar moeten zij het land meteen verlaten, of komt er een ultimatum van enkele maanden? Wat gebeurt er met hun eigendommen in Noord-Sudan? Wat gebeurt er met gemengde families? Wie precies is noorderling en wie zuiderling?

Ook het zuiden staan grote uitdagingen te wachten. Basisvoorzieningen zoals zorg, onderdak en water zijn in veel gebieden afwezig en voedselschaarste heerst alom. Het bestuur van het zuiden heeft weinig ervaring met regeren en de veiligheidsdiensten zijn onvoldoende in staat om burgers te beschermen. Een instroom aan zuiderlingen is dan ook moeilijk op te vangen en kan de gespannen relaties tussen verschillende stammen verder op scherp zetten.

Zowel in noord als in zuid bereidt men zich niet alleen voor op de grote dag van het referendum, maar ook op een rampscenario: hervatting van het conflict. Het gonst van de geruchten over bewapening aan weerszijden van de grens en men weet dat het wel eens vreselijk uit de hand zou kunnen gaan lopen. Toch overheerst bij veel zuiderlingen het idee dat een stem voor onafhankelijkheid een stap in de juiste richting is. Hierdoor wordt de druk op de internationale gemeenschap, waaronder Nederland, om deze mijlpaal in de Sudanese geschiedenis zo rustig mogelijk te laten verlopen almaar groter.

Het vredesverdrag werd namelijk mede ondertekend door enkele westerse landen, waaronder Nederland. Deze landen zijn hierdoor medeverantwoordelijk voor de invoering van het vredesverdrag. Op dit moment rest nog anderhalve maand om deze belofte te vervullen. Maar vooral is ook een strategie nodig voor ná 9 januari. Zo heeft de regering van Zuid-Sudan uitdrukkelijk om hulp van de internationale gemeenschap gevraagd. De Nederlandse regering zal dan ook vandaag discussiëren over haar toekomstige ondersteuning aan Sudan.

Wat kan Nederland doen? Het kan een VN-missie steunen, die de stabiliteit moet bewaken. Ook een internationaal ontwapeningsprogramma, waarbij burgers hun wapens inleveren, is belangrijk. Daarnaast zal Nederland moeten inzetten op versterking van de capaciteit van de Zuid-Sudanese overheid. Veiligheidsdiensten zoals politie en justitie kunnen Nederlandse expertise goed gebruiken. Het Nederlandse bedrijfsleven en de landbouwsector zijn in staat de bedrijvigheid en de landbouw te verbeteren.

Ook in het noorden heeft Nederland een rol te spelen. Een Nederlandse basis in Noord-Sudan is noodzakelijk om diplomatieke druk te blijven uitoefenen, om een signaal af te geven dat zowel Noord- als Zuid-Sudan voor Nederland van belang is, om de controle te kunnen houden op de positie van mensenrechten en om beide regio’s ter verantwoording te kunnen roepen. Het sturen van een waarnemersmissie voor mensenrechten zou een optie kunnen zijn.

De Nederlandse inzet is essentieel voor de Sudanese bevolking, voor stabiliteit in Sudan en zeker ook voor stabiliteit in een zeer fragiele Afrikaanse regio. Of Sudan nu opgedeeld wordt of één blijft.

De auteur is beleidsadviseur fragiele staten bij ICCO.