Dat Huygens iets had met vrouwen, was al bekend. Elisabeth Keesing beschreef hem in haar boek ”Het volk met lange rokken” (1987) als iemand met een licht ontvlambaar hart. Nieuw in de pas verschenen bundel is de aandacht voor het eigenbelang dat Huygens dreef bij het onderhouden van betrekkingen. Natuurlijk was er niet alleen sprake van egoïstische motieven: ook gevoelens van sympathie speelden een rol, het eigenbelang werd hoffelijk verbloemd, en veelal was er sprake van evenwicht in die zin dat ook de andere partij belang had bij het contact met Huygens.

Vrouwen vormden een uitstekende mogelijkheid om ingang te krijgen in kringen waarmee Huygens de band wilde aanhalen. Het sturen van een portret en het maken van een muziekafspraak dienden niet alleen het vergroten van de levensvreugde, maar ook om een evenwicht in de betrekkingen te garanderen.

Interessant om te weten is dat Elisabeth Keesing, en anderen, zich in het verleden gebaseerd hebben op de uitgave van de brieven van Huygens door J. A. Worp, begin twintigste eeuw. Inmiddels is bekend dat Worp passages en hele brieven wegliet die hij niet interessant vond, omdat ze over alledaagse zaken gingen. Juist die weggelaten gegevens zijn verwerkt in het recente onderzoek waarvan deze bundel verslag doet.

Boeiend is wat er aan het licht komt over het verschil in opvoeding van jongens en meisjes. Jongens kregen een grondige opleiding om later een publiek ambt te bekleden. Over zijn jongste dochter, Suzanna, schreef Constantijn Huygens dat ze bijzonder vlot van begrip was en dat er best een Schurman van haar gemaakt had kunnen worden. Die opmerking verwijst naar de zeer geleerde en daarom als onvrouwelijk beschouwde Anna Maria van Schurman (1607-1678). Maar dat kan de bedoeling niet zijn, verklaarde Huygens. Hij wil haar alleen maar opvoeden tot „een geschickt ende niet ignorant meisken.” Waarvoor geschikt? Voor een goede carrière op de huwelijksmarkt! Daarvoor was niet meer nodig dan goed te kunnen lezen en schrijven, zingen en klavecimbel spelen, hand­werken en Frans spreken.

Vrouwen die zich waagden in het mannelijk domein van literatuur en wetenschap, zoals de zusters Anna en Tesselschade Roemers, en de eerdergenoemde Anna Maria van Schurman, werden als uitzonderingen beschouwd. Hun positie net over de grens van wat passend werd gevonden voor een vrouw, was wankel. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat bescheidenheid, in de vorm van het kleineren van de eigen vermogens en prestaties, standaard was. Anna Roemers besloot een –overigens geslaagd– gedicht zo: „Houdt ze (de verzen) bedekt,/ zo wordt gij niet benijd, gelasterd noch begekt.”

Uit de briefwisseling met Anna Maria van Schurman blijkt dat Huygens door haar geboeid werd. Ze was buitengewoon geleerd en kunstvaardig, ze had contacten in Europese kringen waar hij zelf ook graag bij wilde horen en ze was ongetrouwd. Haar natuurlijke bestemming had ze gemist…

Om het beste te maken van een goed uitgangspositie was ‘omhoog trouwen’ raadzaam. Huygens, die een intieme vriendschap had met zijn buurmeisje Dorothée van Dorp, liet haar, vriendelijk maar vastbesloten, vallen toen zijn promotie tot secretaris van Frederik-Hendrik het mogelijk maakte in hogere kringen uit te kijken naar een huwelijkspartner.

Zijn oog viel op Suzanna van Baerle: zelfstandig, talentvol, mooi, van goede komaf en nog verre familie ook. Vier jaar eerder had ze bedankt voor de eer de vrouw van Maurits, de oudere broer van Constantijn, te worden. Maar voor de directe en volhardende hofmakerij van Constantijn zwichtte ze. Het werd een bijzonder gelukkig huwelijk, dat maar tien jaar geduurd heeft. Huygens bleef achter met vijf kinderen, de jongste nog een zuigeling. Zijn hele verdere leven –Huygens was maar liefst vijftig jaar weduwnaar– bezong hij de lof van zijn ”Sterre” en de eendracht in hun huwelijk.

Vrouwen rondom Huygens, Els Kloek, Frans Blom en Ad Leerintveld (red.);
uitg. Verloren, Hilversum, 2010; ISBN 978 90 8704 130 4; 247 blz.; € 25.