Reformator Luther, geslagen op penningen
HILVERSUM – Geen kerkhistorische figuur staat zo vaak op penningen afgebeeld als Maarten Luther. Alleen al in Nederland zijn dat er meer dan honderd.
Al die metalen penningen zijn gedetailleerd beschreven in het nieuwe boek ”Geslagen verbeelding”, samengesteld door Harry C. Donga en Carel van den Berg (uitg. Verloren, Hilversum). In Duitsland, het land van Maarten Luther, zijn meer dan 2000 lutherse penningen geslagen, maar die blijven onbesproken. Het boek beschrijft de Nederlandse penningen die hoe dan ook een binding hebben met Maarten Luther, het lutheranisme of met lutherse kerken, instellingen of personen.
In zijn voorwoord schrijft dr. Donga (luthers predikant te Amsterdam) dat de meeste voorstellingen op de penningen ontleend zijn aan onderwerpen uit de tijd van de Reformatie. De eerste lutherpenningen verschenen in de 18e eeuw. De meest recente dateren uit de 21e eeuw.
De oudste penningen zijn twee begrafenispenningen, de ene uitgereikt op 26 maart 1648 aan de „dragers van ’t lijk” van de Rotterdamse predikant Hiëronymus Hirnius, de andere in 1678 geslagen ter gelegenheid van het overlijden van Casparis Caspari, voorzanger bij de Amsterdamse lutheranen.
De meeste penningen in Nederland blijken gemaakt te zijn in opdracht van de lutherse gemeente in Amsterdam en van lutherse instellingen aldaar.
In het begin van de achttiende eeuw kende de lutheranen nog de zogeheten ‘avondmaalsloodjes’. Dat waren penningen van lood met meestal aan de ene kant iets over de waarde van Christus als het Hoofd van Zijn Kerk, en op de andere kant het zegel van een lutherse gemeente. Deze loden penningen werden uitgereikt aan degenen die de voorbereidingsdienst voor de viering van het heilig avondmaal hadden bijgewoond.
Op de avondmaalszondag moest men de loodjes afgeven aan de ouderling van dienst, waarna aan het sacrament kon worden deelgenomen. De meeste van deze loodjes werden na het in onbruik raken van deze traditie teruggesmolten tot gewoon lood.
Op een aantal lutherpenningen staan taferelen, bijvoorbeeld het aanslaan van de 95 stellingen aan de deur van de Slotkerk in Wittenberg en de aanbieding van de Augsburgse geloofsbelijdenis. Vaker werden er teksten afgedrukt, zoals ”Een vaste burg is onze God” of ”Gods Woord houdt stand in eeuwigheid”. Soms werd een hele Bijbeltekst afgedrukt, zoals die uit Openbaring 14:6: „Ik zag enen engel vligen midden door den hemel die had een ewig evangely.” Vaker werd alleen de Schriftplaats vermeld.
Maarten Luther zelf is op alle mogelijke manieren afgebeeld: hoofd, borstbeeld, driekwart of geheel staande. Soms is hij blootshoofd, dan weer draagt hij doctorshoed of professorenbaret. Soms heeft hij krullend haar, dan weer recht gekamd. Vaak draagt hij een toga, soms een bontmantel. Een enkele keer wordt hij afgebeeld met zijn vrienden Phillipus Melanchthon en Johannes Hus.