De voor­zitter van de commissie die de slot­verklaring van de synode heeft opgesteld, aartsbisschop Cyril Salim Bustros, deed op een persconferentie een aantal opmerkelijke uitspraken. De uit Libanon afkomstige bisschop zei op die persbijeenkomst dat er door christenen niet meer gesproken kan worden over het beloofde land, „in de zin van een exclusief recht van het Joodse volk. De belofte is door Christus vernietigd. Er bestaat niet langer een uitverkoren volk. Alle mannen en vrouwen zijn het uitverkoren volk geworden.”

En daarmee liep de bijzondere bijeenkomst van de bisschoppensynode over het Midden-Oosten, waar vooral de moeilijke positie van christenen in dat werelddeel besproken was, uit op een fikse rel. Want Moderchay Lewy, de ambassadeur van Israël bij de Heilige Stoel, maakte direct duidelijk dat aartsbisschop Bustros met zijn uitspraak is teruggevallen in een theologie die leert dat de kerk de opvolger is van het Joodse volk als drager van Gods belofte. En daarmee legde hij de vinger op de zere plek. In Israël zelf werd gesteld dat de bisschoppenbijeenkomst was gekaapt door een anti-Israëlische meerderheid en dat de kerkvergadering heeft gehandeld in de beste traditie van Arabische propaganda.

Het Vaticaan wist niet hoe snel het moest reageren. Aartsbisschop Bustros had met zijn omstreden uitspraak niet het officiële standpunt van de bisschoppensynode uitgedragen, aldus een woordvoerder. Maar daarmee is de kou natuurlijk niet uit de lucht. De Rooms-Katholieke Kerk doet er al geruime tijd heel veel aan om het imago dat de kerk nog steeds achter de vervangingstheologie staat, van zich af te schudden. De gewraakte uitspraak van de aartsbisschop helpt daar bepaald niet aan mee.

Wie goedwillend is, zou genoegen kunnen nemen met de uitspraak van het Vaticaan dat de bisschop op persoonlijke titel gesproken heeft. Wie echter geen vreemdeling is in Jeruzalem en Rome weet dat er in dit geval niet alleen rook is, maar ook wel degelijk vuur. Arabische rooms-katholieken hebben altijd al meer sympathie voor de Palestijnse dan voor de Joodse zaak gehad. En daarvoor vonden ze in de eigen kerk een luisterend oor, omdat Rome eeuwenlang zonder enige schaamte verkondigd heeft de opvolger te zijn van het Joodse volk.

Het is onmiskenbaar dat de wind in Rome als het over het Joodse volk gaat de laatste decennia is gedraaid. Niet minder blijkt ondertussen dat niet in alle lagen van de Rooms-Katholieke Kerk ook werkelijk anders gedacht wordt over de positie van het Joodse volk. De vervangingstheologie blijkt vooral in het Midden-Oosten zeer diep wortel te hebben geschoten. De winst die het Vaticaan met deze bijzondere synode had willen boeken, is door de uitspraak van Bustros in ieder geval volledig verdampt. Er is amper nog een Israëlische regeringsfunctionaris te vinden die de kerk, in haar kritiek op de behandeling van de Palestijnen door Israël, na de opmerkingen van Bustros nog serieus neemt.