De inmiddels 54-jarige Melkert was jarenlang een bekend PvdA-politicus in Nederland. Hij werd in 1986 Tweede Kamerlid voor de sociaaldemocraten. Melkert bleek intelligent, buitengewoon ambitieus en wist als onderhandelaar het onderste uit de kan te halen.

Na acht jaar Kamerlidmaatschap werd hij in 1994 op 38-jarige leeftijd minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het eerste paarse kabinet van PvdA, VVD en D66. Onder zijn ministerschap werden de ‘Melkertbanen’ geïntroduceerd, gesubsidieerde banen voor langdurig werklozen. Na de kabinetsformatie van 1998 keerde Melkert terug in de Tweede Kamer, ditmaal als fractieleider.

Eind 2001 volgde hij Wim Kok op als politiek leider van de PvdA. De opkomst van Pim Fortuyn in het voorjaar van 2002 bracht Melkert echter in het nauw. Na de moord op Fortuyn op 6 mei en de desastreuze uitslag voor de PvdA bij de Tweede Kamerverkiezingen was de politieke droom van Melkert voorbij. Op de verkiezingsavond trok hij zich terug als politiek leider.

Melkert was nog vijf maanden Kamerlid tot hij in het najaar van 2002 uit de Haagse politiek en ook uit Nederland vertrok. Met dank aan toenmalig CDA-premier Jan Peter Balkenende kon hij de luwte zoeken in Washington als bewindvoerder bij de Wereldbank.

Melkert werd vervolgens tweede man van ontwikkelingsorganisatie UNDP. Hij had gehoopt de UNDP te gaan leiden, maar in plaats daarvan koos secretaris-generaal Ban Ki-Moon van de VN hem uit als de nieuwe gezant voor Irak.

Melkert was zich bewust van de gevaren in dit door oorlog verscheurde land. Een van zijn voorgangers, Sergio Vieira de Mello, kwam in augustus 2003 om bij een zelfmoordaanslag op het VN-hoofdkwartier in Bagdad.

Tijdens verplaatsingen in het land houden Melkert en zijn mensen altijd rekening met de mogelijkheid van een aanslag. „We zijn erop getraind. Maar als het gebeurt, is het een verschrikkelijke ervaring”, zei hij dinsdag na de bomaanslag op het VN-konvooi waarvan hij deel uitmaakte. Door de aanslag kwam een politieagent om het leven, drie anderen raakten gewond.