De deelnemers aan de euro vormen met elkaar een monetaire unie. Dat houdt in dat zij de zeggenschap over de rente- en de geldpolitiek hebben overgedragen aan een centrale autoriteit, de ECB in Frankfurt. „De veranderingen die we nu voorstellen zorgen voor de realisering van ook een echte economische unie”, verklaarde Eurocommissaris Rehn bij de presentatie van de beoogde aanpassingen, om duidelijk te maken waar op aan te koersen.

De regeringen geven op het betrokken terrein hun bevoegdheden niet volledig uit handen, maar wel breidt Brussel zijn invloed fors uit. Het kijkt voortdurend over de schouder mee. Voorzitter Barroso van de Commissie sprak van „een ommezwaai in hoe het economisch bestuur is georganiseerd.” Het toezicht vanuit Europa wordt „verbreed en verdiept.”

Sinds de introductie van de gemeenschappelijke munt heeft de EU al de mogelijkheid om bij een uitdijend begrotingstekort tot een sanctie te besluiten. Dat ligt vast in het groei- en stabiliteitspact. Tot dusver is echter nooit een straf opgelegd. De ministers van Financiën die gezamenlijk een beslissing nemen over een dergelijke maatregel, houden in de praktijk elkaar de hand boven het hoofd.

Daarom probeert nu de Europese Commissie meer macht te veroveren. Zij kan straks, als zij tenminste haar zin krijgt, eerder en strenger optreden; als het tekort de grens van 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) overschrijdt, maar voortaan ook als de staatsschuld niet snel genoeg daalt in de richting van de 60 procent. En, eveneens helemaal nieuw, bij „wanverhoudingen binnen de economie”, zoals Barroso het aanduidde. Een beoordeling van dit laatste vindt plaats aan de hand van een reeks indicatoren, waaronder de hoogte van de lonen en de ontwikkeling van de huizenprijzen.

Gaat een land in de fout, dan moet het in eerste instantie een rentedragend geblokkeerd tegoed aanhouden bij de Europese Unie van 0,1 of 0,2 procent van zijn bbp. Voor Nederland is dat respectievelijk zo’n 600 miljoen en 1,2 miljard euro. Bij onvoldoende inspanningen om de aanbevelingen ter correctie uit te voeren, vervalt de rente over het geparkeerde geld en als ultieme remedie wordt dat bedrag omgezet in een boete.

De Commissie bepleit verder een „omgekeerde stemprocedure”, zodat besluiten een semi-automatisch karakter krijgen. Als zij een straf wil uitdelen, is bij de huidige regels onder de ministers een gekwalificeerde meerderheid nodig. In de toekomst is, precies andersom, zo’n meerderheid juist vereist om die ingreep af te wenden.

Griekenland liet de overheidsfinanciën ontsporen. Daardoor raakte het voortbestaan van de euro in het geding. Vanaf het voorbije voorjaar zoekt de Europese Unie naar een aanpak ter verbetering van de discipline. President Van Rompuy praat daarover met de ministers van Financiën en hoopt in oktober met hen knopen door te hakken. De Commissie trekt het initiatief naar zich toe en lanceert nu al concrete voorstellen.

Die moeten wel worden goedgekeurd door de lidstaten en het Europees Parlement. Het is nog allerminst zeker dat de regeringen de grotere bemoeienis vanuit Brussel zullen accepteren.