Annemieke is dezer dagen op verlof in Nederland. Haar standplaats is Nairobi in Kenia, maar haar werkterrein is veel breder en strekt zich uit tot heel Oost-Afrika. De cultureel antropologe breekt een lans voor de inbreng van de kennis van de cultuur in het bijbelvertaalwerk. Ze heeft inmiddels ruim tien jaar ervaring op dit terrein, nadat ze in 1992 werd uitgezonden namens baptistengemeente De Rank in Utrecht.

„Bijbelvertalers werken nogal eens op zichzelf, zonder interesse te tonen in de cultuur”, weet ze. „Er zijn er die van 8 tot 5 uur achter hun computer zitten, maar die de kans voorbij laten gaan om te zien hoe mensen in hun cultuur denken en leven. Het is ook wel te begrijpen dat velen één doel hebben, namelijk om zo snel en zo goed mogelijk de Bijbel te vertalen. Maar er zou in de praktijk meer profijt getrokken kunnen worden van de kennis van de cultuur.”

Afrikaanse culturen zijn totaal anders dan westerse. „Om je thuis te voelen, heb je lange tijd nodig. Gelukkig hebben we bij Wycliffe veel langverbanders. Het kost tijd om de taal te leren kennen. En iemand die de cultuur kent, pikt nog veel meer op. De cultuur is toch het onderliggende patroon van de taal.”

Soms is het een hele worsteling om de juiste betekenis van bijbelse termen te vertalen. Neem bijvoorbeeld Heilige Geest. „In Afrika bestaan er vele geesten. De bovennatuurlijke wereld is druk bevolkt, om het zo maar te zeggen. Geesten hebben grote invloed op het dagelijkse leven. Dan zoek je in je vertaling een term die duidelijk maakt dat de Heilige Geest ook macht heeft over deze geesteswereld.

Wij hebben een project op een eiland in het Victoriameer, waar gesproken werd over een van de vele geesten als ”het witte hart”, een vrij positieve geest. Dan probeer je de Heilige Geest te omschrijven als Het Witte Hart van God. We hebben deze term uitgeprobeerd bij lokale christenen, maar uiteindelijk hebben zij toch gekozen voor een term uit het Kiswahili, de handelstaal, waarbij het woord Geest zoiets betekent als adem. Lokale christenen zijn belangrijk, want die weten alles van hun eigen cultuur.”

Een ander voorbeeld van miscommunicatie bij een vertaalproject was de vertaling van het woord voor gebed. „Er was eerst een woord gekozen dat iets betekende als ”gebedsformule”. We zijn er later achter gekomen dat er een ander woord bestond dat meer het betekeniselement communicatie in zich had, wat natuurlijk veel meer de essentie van het gebed weergeeft.”

Ook het begrip zonde wordt in de Afrikaanse cultuur anders geïnterpreteerd. „Bij ons in het Westen staan de seksuele zonden aan de top, maar bij Afrikanen ligt dat anders. Daar is bijvoorbeeld overspel geen grote zonde en in bepaalde gevallen zelfs toegestaan. Wij willen juist dat richtlijnen voor het leven uit de Bijbel worden gehaald. In Afrika denkt men dat een christen iemand is die niet rookt, drinkt of danst. Dat is een overlevering van de eerste zendelingen. Uiteraard is het belangrijk hoe een christen zich in het dagelijks leven gedraagt, maar het gaat er toch in de eerste plaats om om in de juiste verhouding tot God terug te keren.”

Het is ook een worsteling om het woord ”God” te vertalen. „De meeste volken in Afrika erkennen een Schepper Die boven alles verheven is, maar volgens hen heeft Hij Zich ergens teruggetrokken. Vooral volkeren onder de Sahara leven in direct contact met de geestenwereld die invloed op ons heeft. Christenen in Afrika vallen vaak terug op gewoonten van de traditionele religie.”

Bijbelvertalers van Wycliffe werken doorgaans in teams. Samenwerking is er met de United Bible Societies (UBS), waarbij Wycliffe zich duidelijk richt op minderheidstalen die niet op schrift staan. De organisatie doet veel aan het op schrift stellen van talen, wat meestal het voorwerk is van een bijbelvertaalproject.

Annemieke werkt bij de afdeling Tanzania en Oeganda, maar omdat er weinig antropologen zijn, doet zij ook werk voor andere afdelingen. Zij komt in landen als Oeganda, Tanzania, Kenia, Soedan en Mozambique. Momenteel zijn er dertien projecten in Kenia, acht in Tanzania en vier in Oeganda. Het continent Afrika is verdeeld onder drie antropologen; Annemieke concentreert zich op het oostelijk deel.

De doelstelling van Wycliffe is om in 2025 in alle talen die een vertaling nodig hebben, begonnen te zijn met een project voor bijbelvertaling. „Met de huidige capaciteit zal het zeker 150 jaar duren. Er zijn in Oost-Afrika nog tientallen talen waarin de Bijbel niet is verschenen. Voordat we actie ondernemen, kijken we eerst of er overlap is met een andere taal of dat een stam goed een tweede taal kan spreken.

Om onze doelstelling te halen, proberen we veel meer samen te werken met andere organisaties en met nationale counterparts dan in het verleden.”

Het christendom groeit erg snel in Afrika. Toch sluit het vaak weinig aan bij het dagelijkse leven, omdat westerse mensen zo weinig oog hebben voor de bovennatuurlijke wereld. En die is juist zo belangrijk voor de meeste Afrikanen. „Door het geestelijke vacuüm vallen veel mensen weer terug op de traditionele religies.”

Na tien jaar werk in Afrika heeft Annemieke het gevoel dat er meer belangstelling is gekomen voor de inbreng van de cultuur in het bijbelvertaalwerk. Ze vindt het vooral belangrijk dat zendingswerkers zich thuis voelen in de cultuur. „Ik vind het erg jammer dat sommigen daar tegen heug en meug zitten en weinig openstaan voor de cultuur om hen heen. Nogal wat zendingswerkers knappen af op de cultuur. Natuurlijk is het geloof de dragende kracht om op een bepaalde plaats te kunnen blijven, maar als je ergens jaar in jaar uit met tegenzin zit, dan kom jíj niet tot je recht, en Gods bedoeling met jou volgens mij evenmin.”