Een controlekamer op Creech Airforce Base in de Amerikaanse staat Nevada. Beeldschermen tonen een drietal ‘insurgents’, opstandelingen die een bermbom neerleggen.

De operator beweegt zijn joystick, zoomt in, wacht op het juiste moment en drukt af. Een explosie trilt door het beeld. Via een haast methodische druk op de knop brengt een onbemand vliegtuigje een onverwachte dood –11.000 kilometer verderop ergens in het grensgebied tussen Afghanistan en Pakistan.

Onder president Obama is de inzet van drones flink toegenomen. Aanvankelijk vooral als spionagetoestel, maar steeds vaker ook met doelgerichte aanvallen tegen de taliban en al-Qaida.

Sinds 2004 zouden volgens de Amerikaanse denktank New America Foundation alleen al in Pakistan 149 aanvallen zijn uitgevoerd. Daarbij vielen tussen de 1000 en de 1600 dodelijke slachtoffers.

Puur praktisch gezien is de verhoogde inzet van de ‘unmanned arial vehicles’ –kortweg UAV’s– niet verwonderlijk: drones zijn een stuk goedkoper dan conventionele gevechtstoestellen. En vanuit zijn bureaustoel in de woestijn van Nevada loopt de ‘piloot’ stukken minder gevaar dan boven het Afghaanse hooggebergte.

Het is vooral het vermogen om urenlang onafgebroken in de lucht te blijven wat de drones zo effectief maakt. Stil, onzichtbaar cirkelend boven dorp of bergpas, terwijl geavanceerde camera’s via een satellietverbinding onafgebroken realtime videobeelden doorgeven. Om, als een doelwit is gevonden, vanuit het niets genadeloos toe te slaan.

De Amerikaanse krijgsmacht steekt zijn enthousiasme over de UAV’s niet onder stoelen of banken. Voormalig bevelhebber van de internationale troepenmacht ISAF in Afghanistan, generaal Stanley McChrystal, noemt de drones „buitengewoon effectief.” En volgens CIA-chef Leon Panetta zijn ze zelfs het belangrijkste wapen in de strijd tegen al-Qaida.

Toch klinkt steeds luider kritiek. Burgerdoden zijn geen uitzondering bij aanvallen met drones. Alleen al in 2009 zouden volgens de website antiwar.com 700 burgerslachtoffers zijn gevallen bij drone-aanvallen. Vorige week maandag nog kwamen volgens de site vier vrouwen en drie kinderen om bij een aanval op een huis in Noord-Waziristan.

Ook blijken de toestellen, ondanks de geavanceerde techniek, niet feilloos en storten ze regelmatig neer.

Maar het is vooral de inzet van drones door de CIA die vragen oproept. De Amerikaanse veiligheidsdienst voerde tot nu toe tientallen aanvallen uit in Noord- en Zuid-Waziristan. Deze tribale gebieden in Pakistan zijn toevluchtsoorden voor talibankopstukken en al-Qaidaprominenten.

Speciaal gezant van de Verenigde Naties Philip Alston riep in juni de VS nog op de inzet van drones drastisch te verminderen. „Niemand weet waar en wanneer de CIA gerechtigd is om aanvallen uit te voeren, niemand kent de criteria op basis waarvan doelwitten worden uitgekozen en geëlimineerd.”

Dus blijft het volstrekt onduidelijk of de aanvallen binnen het geldende internationale recht gerechtvaardigd zijn.

Alston zei verder te vrezen voor een ‘playstationmentaliteit’ bij het uitvoeren van missies. Niet ten onrechte, daar de op grote afstand via beeldschermen uitgevoerde aanvallen doen denken aan populaire computergames.

Intussen gaat de ontwikkeling van de onbemande vliegtuigen in sneltreinvaart door (zie kaders). Zo snel dat de Amerikaanse opperbevelhebber admiraal Mike Mullen de stelling aandurft dat de F-35, de Joint Strike Fighter, de laatste bemande straaljager zal zijn. Daarna nemen de drones het luchtruim over.

MQ-1B Predator/MQ-9 Reaper

Meest ingezette UAV’s in Afghanistan en Pakistan. Oorspronkelijk ontwikkeld voor verkennings- en spionagemissies. In 1995 in gebruik genomen door de U.S. Air Force. Voor het eerst ingezet in de jaren negentig, boven Bosnië en Kosovo. De Reaper is de sterk geëvolueerde opvolger van de Predator. Draagt tien keer zo veel wapenlast als zijn kleine broertje.

Producent: General Atomics Aeronautical Systems
Prijs: 4,5 miljoen dollar (Predator) / 10,5 miljoen dollar (Reaper)
Bewapening: tot 1351 kg, combinatie van lucht-grond­raketten en lasergestuurde bommen.
Aandrijving: Honeywell TPE331-10GD turbopropmotor
Afmetingen: 8,22/11 meter lang, 2,1/3,8 meter hoog, spanwijdte 14,84/20,1 meter
Bereik: 3704/5926 kilometer
Plafond: 7620/15.240 meter
Besturing: navigator en cameraoperator

Sagem Sperwer

Ook Nederland heeft zijn eigen UAV’s. Bekendste is de Sperwer, door defensie sinds 2007 ingezet in Afghanistan. Gelanceerd vanaf een vrachtwagen vliegt het toestel een vooraf geprogrammeerde route. Verzamelt realtime videomateriaal. Is met name ingezet voor het opsporen van bermbommen.

Producent: Sagem
Prijs: 2,5 miljoen euro 
Bewapening: geen
Aandrijving: propellermotor
Afmetingen: 3,52 meter lang, 1,3 meter hoog, spanwijdte 4,2 meter
Bereik: 90 kilometer
Plafond: 3000 meter
Besturing: navigator en cameraoperator

Boeing Phantom Ray

In twee jaar tijd ontwikkeld prototype van ultramoderne UAV, in mei dit jaar onthuld door vliegtuigbouwer Boeing. Gebouwd met ‘stealth’-technologie, waardoor nagenoeg onzichtbaar op de radar. Zoekt zelfstandig naar doelen, kan elektronisch verkeer op de grond stilleggen en kan in de lucht worden bijgetankt. De eerste testvlucht staat gepland in december.
Producent: Boeing Defense, Space & Security
Prijs: onbekend 
Bewapening: tot 2050 kg, bijvoorbeeld acht 250 ponds geleide bommen
Aandrijving: F404-GE-102D-straalmotor
Afmetingen: 10,9 meter lang, vleugelbreedte 15,2 meter
Bereik: 2400 kilometer
Plafond: 12.192 meter
Besturing: onbekend

Civiele toepassingen

Onbemande toestellen worden niet alleen ingezet voor militaire doeleinden. Drones vinden ook hun weg in de civiele wereld. Een aantal voorbeelden op een rij:

Op verzoek van de gemeente Aalburg zette defensie tijdens de afgelopen jaarwisseling onbemande vliegtuigjes in boven het dorp Veen (NB). Het dorp was in het verleden regelmatig toneel van autobranden en rellen tijdens oud en nieuw. De vliegtuigjes van het type Raven zonden tijdens hun vlucht beelden uit waarmee de politie het verloop van de nieuwjaarsfestiviteiten en eventuele onregelmatigheden kon volgen.

Dezelfde Raven, qua grootte vergelijkbaar met een radiografisch bestuurbaar vliegtuigje, werd in april ingezet tijdens duinbranden in de gemeente Bergen. Met het onbemande vliegtuigje spoorde defensie brandhaarden op. Speciale warmtebeeldcamera’s registreerden temperatuurverschillen, waardoor de brandweer snel smeulende vuurtjes kon ontdekken en blussen.

In februari dit jaar zette de Amsterdamse politie een drone in bij de ontruiming van een aantal kraakpanden in de hoofdstad. De op afstand bestuurbare AirRobot, in feite niet meer dan een vliegende camera, hield dak en achterzijde van de kraakpanden in de gaten.

Eerder dit jaar testte een aantal politiekorpsen met succes de zogenaamde cannachopper, een door de Nederlandse politie ontwikkelde onbemande minihelikopter. De cannachopper is uitgerust met een warmtebeeldcamera, waarmee hennepkwekerijen kunnen worden opgespoord.