Zijn eerste echte kennismaking met Teellinck was eind jaren zestig 
van de vorige eeuw. 
„Ds. J. van der Haar heeft veel gedaan om Teellinck onder de aandacht te brengen. In 1969 gaf hij een hertaling uit van een van Teellincks bekende werken: ”Soliloquim”. Daaruit blijkt Teellincks godvrezendheid. Toen wist ik wie hij was.”

Een nadere kennismaking volgde in 1976. In dat jaar werd Golverdingen toegelaten tot de opleiding aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam. „Toen kreeg ik Teellincks ”Huys-boeck” van een vriend uit Meliskerke. Het is een uitvoerige verklaring van het Kort Begrip.”

Het meest intensief heeft ds. Golverdingen zich beziggehouden met ”Buren-Kout”. „Dat boekje kreeg ik bij mijn intrede in de gemeente Ridderkerk-Slikkerveer van mijn vriend Cor Bregman. In tien samenspraken geeft Teellinck daarin een programma voor de reformatie van het volksleven. Het boekje was voor mij een grote verrassing.”

Het was voor de predikant het begin van een ontdekkingstocht. „Ik ben toen op zoek gegaan naar een nadere toelichting op dit reformatieprogamma in zijn werken. En in Slikkerveer heb ik maandelijks een gemeenteavond over het boekje verzorgd. Die lezingen heb ik gebundeld en uitgewerkt. Zo is het boek ”Avonden met Teellinck” ontstaan.”

Was u met uw boek degene die Teellinck weer onder de aandacht bracht?

„Nee, dat is ds. Van der Haar geweest. Die heeft voor een Teellinck­reveil gezorgd. Ook dr. W. J. op ’t Hof heeft veel over hem geschreven. Ik denk wel dat mijn boek Teellinck bij een breed publiek onder de aandacht heeft gebracht.”

Wat is de centrale boodschap van Teellincks werk?

„Dat een oprecht geloof en een christelijk leven altijd met elkaar verbonden zijn. En als dat niet zo is, is er ook geen geloof, zegt Teellinck. Bij hem ligt het accent op de onlosmakelijke samenhang tussen rechtvaardigmaking en heiligmaking. Men heeft Teellinck wel verweten dat hij eenzijdig de heilig­making benadrukte, maar dat is onterecht. Het gaat bij hem altijd om een heiliging uit de bediening van Christus, om een evangelische heiligmaking. Verder moeten wij de geschriften van Teellinck in hun tijd plaatsen.”

De verantwoordelijkheid van de gevallen mens tegenover God is een ander aspect dat ds. Golverdingen steeds weer ziet terug­keren in het werk van Teellinck. De Middelburgse oudvader was in dat verband „soms heel royaal in de aanbieding van de genade, maar soms was dat ook ingekaderd door de eis van bekering. Teellinck gebruikte graag het beeld van de zondag als marktdag. De kerk is dan de markt of huwelijksmarkt waar Christus wordt aangeboden.”

Hoe was ds. Teellinck als predikant?

„Er zijn weinig preken van hem. In sommige geschriften kun je wel preken herkennen. Teellinck was geen redenaar, maar de kerken stroomden wel vol als hij preekte. Voetius geeft een zeer lovend getuigenis van Teellinck. Hij geeft zijn tijdgenoten het advies te preken zoals Teellinck dat deed. Zijn preken kenmerkten zich door grondigheid, geladenheid en levendigheid. Het valt op hoeveel dagelijkse voorbeelden hij gebruikt.”

Ouders kunnen veel leren van Teellinck, zegt ds. Golverdingen. „Het gezin moet een kerkje in de kerk zijn, vindt hij. Hoe kan het kerkelijk leven goed functioneren als het gezin geen kerkje in het klein vormt, vraagt hij steeds.”

De godzaligheid begint thuis, stelt Teellinck. „Hij is van mening dat de vader priester in zijn gezin moet zijn en onder meer huiscatechisatie moet geven aan het gezin en het personeel. Teellinck vindt dat kinderen delen uit de Schrift moeten memoriseren. Na een kerkdienst moet de preek besproken worden. Teellinck geeft ook heel concrete handvatten voor het indelen van de dag: beginnen met Schriftonderzoek en persoonlijk gebed, voor het ontbijt moeten er „godsdienstige overwegingen” plaatsvinden enzovoort.”

Of de gewone arbeider in de dagen van Teellinck zo veel tijd overhad, vraagt ds. Golverdingen zich wel af. „Hij schreef in dat opzicht vooral voor de gegoede burgerij. In onze tijd zitten wij met hetzelfde probleem. Wie heeft de tijd en gelegenheid om zo te leven?

Daarom heb ik de lessen van Teellinck proberen te vertalen naar onze tijd en leefgewoonten. Ik heb er ooit een hoofdstuk over geschreven in de serie boeken van uitgeverij Groen over de christelijke opvoeding. Binnenkort verschijnt daar een herdruk van in een soort handboek. In doop­diensten probeer ik ook altijd wat te zeggen over het belang van deze dingen voor het gezinsleven.” Verder hebben Teellincks adviezen 
ds. Golverdingen ertoe gebracht een boekje voor de Jeugdbond 
Gereformeerde Gemeenten samen te stellen met vragen die bruikbaar zijn bij de huiscatechisatie voor kinderen.

Teellinck was geleerd en belezen. Van hem zijn 127 manuscripten bekend. „Daarvan zijn er door de eeuwen heen 63 uitgegeven. Ik denk dat ik er dertig tot veertig van in handen heb gehad en geheel of gedeeltelijk gelezen.”

Toch heeft Teellinck niet voor het hoogleraarschap gekozen. 
Ds. Golverdingen kan dat wel plaatsen. „Hij was praktisch ingesteld. Ik geloof niet dat hij die ambitie heeft gehad.”

Teellinck had voorlopers, maar dat neemt niet weg dat hij 
voor de volle honderd procent de titel ”Vader van de Nadere Reformatie” mag dragen, vindt de predikant. „Hij is de vader of motor van de nieuwe vroomheid. Zijn geschriften hebben veel invloed gehad. Hij heeft het puritanisme naar de Nederlanden overgebracht.”

Dit is het vijfde deel in een serie over mensen die sterk zijn beïnvloed door een theoloog. Volgende week vrijdag deel 6: A.A. van Ruler.

Willem Teellinck

Willem Teellinck (1579-1629) wordt geboren in Zierikzee. Zijn vader, Joost Teellinck, is er burgemeester en bekleedt vooraanstaande posities in de provincie. Willem heeft interesse voor de theologie, maar gaat toch rechten studeren. Eerst in het Schotse St. Andrews, daarna in het Franse Poitiers. In 1603 promoveert hij daar tot doctor.

Een jaar later reist Teellinck naar Engeland. In Bambury komt hij in aanraking met puriteinse piëtisten. Hun sobere levensstijl en praktische vroomheid maken diepe indruk op hem. Hij komt er tot bekering.

De begeerte om predikant te worden bloeit op. Hij legt zijn wens voor aan godvruchtige vrienden. Die houden een vasten- en bededag en helpen hem de beslissing te nemen. Teellinck vertrekt naar Leiden om er theologie te gaan studeren. Hier maakt hij de strijd tussen Arminius en Gomarus van nabij mee. In 1612 is hij een van de voorgangers die pleiten voor het houden van een nationale synode.

Teellinck wordt in 1606 als predikant bevestigd in het Zeeuwse Haamstede en Burgh. Hij is dan twee jaar getrouwd met de Engelse Martha Angelica Greendon, die in Nederland als Martha Grijns door het leven gaat. Samen maken zij een reis naar Frankrijk, waar hun oudste zoon Maximiliaan wordt geboren. Zij krijgen nog drie zoons en twee dochters. In 1613 neemt hij een beroep aan naar Middelburg. Daar zal hij zestien jaar het Woord verkondigen.

Teellinck is geen groot spreker, maar zijn preken maken wel indruk. Hij is vaardiger met inkt en pen. Van grote betekenis is zijn reformatiegeschrift ”Philopatris” (1608). Hiermee legt hij de basis voor wat later de Nadere Reformatie gaat heten. Niet voor niets wordt Teellinck wel de ”Vader van de Nadere Reformatie” genoemd. Overigens zijn niet alle kenners het eens met die betiteling.

In zijn ”Noodwendigh vertoogh” (1627) beschrijft Teellinck in 500 bladzijden zijn puriteins-piëtistische visie op het leven, in de vorm van een uitvoerig programma voor reformatie. Voor hem blijft het niet bij woorden. Zijn leven is in alles gericht op het dienen van God: drie keer per dag huisgodsdienst, iedere avond catechisatie, de zaterdag als voorbereiding op de zondag. Vasten –ook met zijn gezin– en bidden zijn belangrijke elementen in zijn leven.

Voor de huisgodsdienstoefening schrijft hij een praktische handleiding waarin de belangrijkste geloofszaken passeren: ”Huysboek” (1650). In al zijn publicaties klinkt grote verontrusting door over het verdwijnen van de praktijk der godzaligheid. In een aantal uitgaven spreekt Teellinck de overheid daar ook ernstig op aan.

In maart 1629 voelt Teellinck, net 50 jaar, dat zijn einde nadert. Tegenover vrienden zegt hij dat hij graag wil „verhuizen.” Op 8 april sterft hij. De geliefde voorganger krijgt een graf in de –inmiddels gesloopte– St.-Pieterskerk in Middelburg.