Hoe interessant deze discussie ook is, het is alleen maar een discussie over de rol en reikwijdte van economisch beleid op de korte termijn.

Voorbij wordt gegaan aan een nog veel fundamentelere discussie: Hoe zien wij onze economische ontwikkeling op langere termijn? En wat hebben we hier voor nodig? Is het bijvoorbeeld niet enigszins merkwaardig dat nu wordt voorgesteld dat lerarensalarissen bevroren dienen te worden om op korte termijn gaten te vullen, terwijl we weten dat Nederland in de toekomst vooral moet concurreren op kennis?

Hoe ziet onze toekomst eruit? Om hierover ideeën te krijgen, heeft het vorige kabinet het Centraal Planbureau (CPB) opdracht gegeven een studie uit te voeren naar waar Nederland in 2040 zijn geld mee verdient. Deze studie, die twee weken geleden is gepresenteerd, richt zich vooral op mensen en steden. Waar werken werknemers en wat voor werk doen ze? Essentiële vragen.

Het belangrijkste onderscheidend element in de CPB-scenario’s is technologie. Technologische ontwikkelingen zijn in belangrijke mate onvoorspelbaar, maar hebben grote gevolgen. Zeker daar waar het gaat over zogenaamde doorbraaktechnologieën (zoals stoommachines, elektriciteit en meer recent informatie- en communicatietechnologie) zijn de gevolgen groot.

De ontwikkeling in de ict is de crux in de CPB-studie voor de gevolgen voor mensen. Het deel communicatietechnologie leidt ertoe dat ideeën en informatie veel makkelijker overdraagbaar zijn. Hierdoor kunnen processen worden gesplitst: het is niet langer van belang om alle stappen in een productieproces fysiek dicht bij elkaar uit te voeren. Het deel informatietechnologie zorgt voor een betere verwerking van informatie. Computers en machines hebben veel routine­taken overgenomen, waardoor de taken van veel mensen breder worden. Deze taakgeneralisatie heeft bijvoorbeeld gezorgd voor de sterke toename van het aantal zzp‘ers.

Drie observaties zijn in de CPB-studie gemeenschappelijk in elk scenario. Ten eerste is en blijft kennis een belangrijke sleutel om te blijven concurreren in iedere omgeving. Ten tweede gaat het werk steeds verder veranderen. Een baan wordt een verzameling van taken, al dan niet uitgevoerd in dienst van een werkgever. Ten derde zal de economische activiteit zich volgens het CPB concentreren in steden, waarbij ongewis is hoe groot die steden zijn. De rol voor beleidsmakers is daarbij beperkt. Ze kunnen alleen trachten goede voorwaarden te scheppen voor creatie en adaptatie van innovatie. Dit betekent investeren in onderwijs, werken aan een kennisinfrastructuur en een flexibele arbeidsmarkt met sociale arrangementen die daarbij passen. De aanbeveling met betrekking tot stedelijke ontwikkeling blijft een beetje vaag: die is namelijk sterk afhankelijk van welke technologie er komt en waarin Nederland zich gaat specialiseren. En dat is in elk scenario nu net weer anders. Wel blijft voor Nederland als kleine open economie vrijhandel essentieel. Dus ook in de toekomst blijft het in het Nederlandse belang te werken aan verdere integratie van Europa.

Om terug te gaan naar de korte termijn: de CPB-analyse geeft aan dat er een rol is voor de overheid. In het stimuleren van kennis, het scheppen van een goed vestigingsklimaat en het (blijven) pleiten voor vrijhandel. Om even bij kennis te blijven: lerarensalarissen bevriezen is misschien een makkelijke en snelle oplossing in tijden van bezuinigingen. Maar geheel in strijd met de langetermijn­opgave waar Nederland de komende tijd voor staat.

Het is te hopen dat de onderhandelaars over paars plus wél bezig zijn met het lange­termijnperspectief. En dat de focus niet is gericht op een dik akkoord waarin voor de komende vier jaar, of zolang als het kabinet zit, alles is dichtgetimmerd, maar dat het oog wordt gericht op ontwikkelingen die op de lange termijn de economie verder helpen. Een paar heldere, duidelijke A4’tjes met een visie die aangeeft waar we met Nederland naartoe moeten. Alleen met zo’n focus is Nederland geholpen.

De auteur is econoom bij Rabobank Nederland.