Samen tegen de paus
Een kaartspel waarop de reformatoren Luther en Calvijn voorkomen. Een ganzenbord met als eindpunt niet de tuin van Moeder de Gans, maar een heus kerkelijk concilie. Het zijn enkele merkwaardige producten uit de grote jansenistische strijd die de Rooms-Katholieke Kerk in de zeventiende en de achttiende eeuw verdeelde.
In 1713 vaardigde paus Clemens XI zijn bul ”Unigenitus” uit. De plechtige verordening was bedoeld om een eind te maken aan dit conflict, beter gezegd: aan het jansenisme. Deze stroming binnen de Rooms-Katholieke Kerk legde in navolging van de kerkvader Augustinus grote nadruk op de noodzakelijkheid van de goddelijke genade. De beweging, genoemd naar de Leuvense hoogleraar Cornelius Jansenius (1585-1638), verwierf grote aanhang in Frankrijk, de zuidelijke Nederlanden en de Republiek. In de Republiek leidde ze in 1724 tot een afscheiding. De ”kerk van Utrecht” maakte zich los van de rooms-katholieke wereldkerk.
”Het beroerde Rome” behandelt spotprenten en satirische bord- en kaartspellen over deze strijd. In een kaartspel komen Luther en Calvijn er positief van af. De jansenisten ervaren met hen een geestverwantschap: evenals de reformatoren waarderen zij de invoering van de Bijbel in de volkstaal, de afwijzing van bepaalde roomse rituelen en vooral het verzet tegen de paus. Calvijn wordt gewaardeerd om zijn opvattingen over de verhouding tussen kerk en staat: „Calvinus schrift versterkt de Koningen een schild, Waar op de Paus vergeefs zyn stompen blixem spild.”
Het beroerde Rome. Spotprenten op de paus in een pleidooi voor een ‘Nederlandse’ katholieke kerk, 1705-1724, Joke Spaans en Trudelien van ’t Hof; uitg. Verloren, Hilversum 2010; ISBN 978 90 8704 129 8; 94 blz.; € 14,-.
