Rosenthal vindt dat er een kabinet uit „het brede midden” moet komen. Daaronder verstaat hij de vijf partijen VVD, PvdA, CDA, D66 en GroenLinks. Maar naar welke combinatie de formatie nu gaat is vooralsnog onduidelijk. VVD en CDA willen een middenkabinet met de PvdA, eventueel aangevuld met D66. Maar de PvdA, D66 en GroenLinks pleitten alledrie opnieuw voor paars-plus, de combinatie van hun drieën aangevuld met de VVD als grootste partij. De vijf partijen zijn volgens Rosenthal bereid „tot het dragen van regeringsverantwoordelijkheid” en sluiten elkaar daarbij niet uit.

De PVV van Geert Wilders is definitief afgevallen omdat volgens Rosenthal de conclusie „onmiskenbaar is” dat een parlementair meerderheidskabinet van VVD, PVV en CDA niet mogelijk is. Die conclusie trok hij vorige week al en is daarna door betrokkenen alleen maar herbevestigd.

Wilders reageerde woest op die conclusie en stelde dat zijn partij en zijn 1,5 miljoen kiezers buitenspel zijn gezet. „Waarom gaan mensen in Nederland nog stemmen als de grootste winnaar een cordon sanitaire om zich heen krijgt? Met dit soort fratsen wordt de kloof tussen burger en politiek alleen maar groter.” Hij wil volgende week een debat in de Tweede Kamer met informateur Uri Rosenthal.

In zijn verslag spreekt Rosenthal geen voorkeur uit. Wel stelde hij dat de VVD en de PvdA in elk geval deel moeten uitmaken van de uiteindelijke samenstelling. Er zijn meerdere middenvarianten mogelijk: met drie partijen (VVD, PvdA, CDA), met vier partijen (VVD, PvdA, CDA en D66) of met vijf partijen (VVD, PvdA, CDA, D66 en GroenLinks). Ook paars-plus zou nog mogelijk zijn, aldus Rosenthal.

Cordon sanitaire

PVV-leider Geert Wilders vindt het onbegrijpelijk dat zijn partij nu buitenspel is gezet in het formatieproces. „Waarom gaan mensen in Nederland nog stemmen als de grootste winnaar een cordon sanitaire om zich heen krijgt? Met dit soort fratsen wordt de kloof tussen burger en politiek alleen maar groter”, stelde hij vrijdag.

Wilders wil volgende week een debat in de Tweede Kamer over het eindverslag van informateur Uri Rosenthal. De informateur zelf zou daar wat Wilders betreft bij moeten zijn.

Volgens de informateur is een meerderheidscoalitie van VVD, PVV en CDA niet mogelijk, omdat het CDA pas aan de onderhandelingstafel wilde plaatsnemen als de VVD en de PVV het eerst op hoofdlijnen met elkaar eens zijn.

Wilders vraagt zich af waarom er geen informateur van CDA-huize wordt benoemd om het CDA te laten bewegen. „Nu zit de grootste verliezer (CDA) die als enige niet zonder eisen vooraf wilde praten met VVD en PVV opnieuw aan tafel en de grootste winnaar die zich constructief opstelde niet aan tafel”, aldus Wilders. Hij vraagt zich ook af waarom een middenkabinet (VVD, PvdA en CDA), dat deze week ook niet lukte, nu wel wordt onderzocht en centrumrechts niet.

Cohen

PvdA-leider Job Cohen wil nog steeds een paars-pluskabinet van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks. Dat zei hij vrijdag na zijn gesprek met koningin Beatrix.

Een middenkabinet met de VVD en het CDA ziet Cohen nog altijd niet zitten. Het CDA heeft daarvoor volgens hem te fors verloren. Paars-plus ligt dan volgens Cohen meer voor de hand omdat in plaats van verliezer CDA dan de winnaars D66 en GroenLinks meedoen.

Cohen is positief over het voorstel om informateurs van VVD- en PvdA-huize te benoemen. „Wij lopen niet voor onze verantwoordelijkheden weg.”

Verhagen

CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen is bereid tot onderhandelingen over een middenkabinet van de drie partijen VVD, PvdA en CDA. Verhagen is bereid „vanaf dag één” mee te praten, zei hij vrijdag na zijn gesprek met koningin Beatrix.

Verhagen zei dat hij inhoudelijke stappen wil zetten. Het CDA is bereid verantwoordelijkheid te nemen voor het land en deel te nemen aan een regering. „Ondanks de pakken slaag, gaan we onze verantwoordelijkheid niet uit de weg”, stelde de CDA-fractievoorzitter, verwijzend naar het grote verlies van zijn partij bij de verkiezingen van 9 juni.

Een middenkabinet van drie partijen heeft zijn voorkeur, maar hij sluit geen optie uit. De CDA-fractieleider steunt het advies van Rosenthal om twee informateurs, zowel een van VVD- als een van PvdA-huize, aan te wijzen.

Maar Verhagen vindt het ver gaan om ook de vorming van een paars-plus kabinet van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks te scharen onder een kabinet uit het brede midden, zoals Rosenthal in zijn eindverslag aan koningin Beatrix schrijft. Verhagen stelde dat VVD-leider Mark Rutte deze combinatie niet voor niets een links kabinet onder VVD-leiding heeft genoemd.

Verhagen riep Rutte op ook in de volgende fase van de informatie „kleur te blijven bekennen” en een paars-plus kabinet te blijven afwijzen. De CDA-fractievoorzitter zei geen bezwaar te hebben tegen toevoeging van D66 en GroenLinks aan een middenkabinet als deze partijen bereid zijn tot noodzakelijke hervormingen. „Ik heb om te beginnen een voorkeur voor een kabinet van hervormingsgezindheid.”

Verder is volgens Verhagen „er geen enkele reden” voor PVV-leider Geert Wilders om te spreken van een ‘cordon sanitaire’. De CDA’er stelde altijd gezegd te hebben dat eerst naar een rechts kabinet van VVD, PVV en CDA gekeken moest worden, maar dat VVD en PVV wel eerst hun grootste verschillen moesten overbruggen. „Indien VVD en PVV werkelijk een coalitie hadden willen sluiten, dan hadden ze aan die voorwaarden tegemoet moeten komen”, aldus Verhagen.

Halsema

GroenLinks-leider Femke Halsema vindt nog altijd dat er een paars-plus kabinet van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks moet komen. Ze heeft dat koningin Beatrix geadviseerd, zei ze na haar gesprek met het staatshoofd.

Halsema vindt dat VVD-leider Mark Rutte en PvdA-leider Job Cohen nu moeten „uitdokteren” hoe het verder moet, want het is volgens haar duidelijk dat het op deze manier niet lukt een kabinet te formeren. Halsema steunt het advies van informateur Uri Rosenthal om twee informateurs aan te stellen. Ze hoopt dat die Rutte kunnen overhalen om toch te gaan praten over paars-plus.

Pechtold

Na de PvdA en GroenLinks houdt ook D66 vast aan paars-plus als favoriete coalitie. D66-leider Alexander Pechtold zei vrijdag na zijn gesprek met koningin Beatrix dat hij al weken op diezelfde lijn zit.

Paars-plus is volgens hem het meest stabiele en slagvaardige kabinet dat gezien de uitslag van de verkiezingen mogelijk is. Volgens Pechtold maken VVD-leider Mark Rutte en PvdA-leider Job Cohen „omtrekkende bewegingen”. „Maar dat is niet erg.” Volgens hem waren de gesprekken begin deze week over paars-plus constructief. Aansluiten bij een middenkabinet van VVD, PvdA en CDA staat bij Pechtold helemaal achteraan in zijn agenda.

Pechtold heeft nog altijd voorkeur voor één informateur, om te voorkomen dat er een „tweede politieke tafel” ontstaat. „Dat is in het verleden vaker gebeurd.” Volgens Pechtold is tempo geboden in het formatieproces. „Het gedraal moet nu maar eens stoppen”, zei hij. De fase van verkennen moet daarom volgens de D66-fractievoorzitter overgaan naar onderhandelen.

Advies

Vicepresident Herman Tjeenk Willink van de Raad van State spreekt vrijdagavond met koningin Beatrix op Paleis Noordeinde over de mogelijkheden een nieuw kabinet te formeren. Tjeenk Willink behoort tot de vaste adviseurs van de koningin.