Mens kan werkelijkheid maar moeilijk onder ogen zien
Mensen zijn slecht in het herkennen en erkennen van de werkelijkheid, schrijft Dick Alblas. De grote vraag voor de komende tijd is welk beeld het nieuwe kabinet van de werkelijkheid heeft.
Van links tot rechts hebben politieke partijen plannen gepresenteerd om de enorme schuldenlast die op onze schouders is gaan rusten binnen hooguit twee kabinetsperiodes op te lossen. Wie voor A gekozen heeft, voelt én nauwelijks iets in zijn portemonnee én betaalt de staatsschuld af. Wie op B gestemd heeft, voelt wel wat in zijn buidel, maar lost ook de schuld af. Eén ding is wel zeker, het duurt voorlopig nog een hele tijd voordat het verloren krediet weer terugverdiend is.
Mensen zijn goed in beelden, maar slecht in het herkennen en erkennen van de feiten die zich in werkelijkheid hebben voorgedaan. Feitenonderzoek leert dat het beeld van de werkelijkheid, zoals wij ons dat herinneren, feitelijk niet juist hoeft te zijn. Sterker nog, dat beeld klopt veelal niet. Alleen door verzameling van de feiten, geplaatst in de positie en situatie waarin zij zich hebben voorgedaan, kan een zuiver beeld worden gereconstrueerd.
Op dit vlak ontbreekt het aan realiteitszin. Wie een minister-president wegzet als iemand die alle problemen als een sneeuwschuiver voor zich uit heeft geschoven en op een achternamiddag 30 miljard heeft uitgegeven om een bank te kopen, baseert zich niet op de feiten maar maakt een karikatuur van de werkelijkheid.
De commissie-De Wit concludeert in haar rapport ”Verloren krediet” dat belangrijke risico’s binnen het financiële stelsel structureel zijn onderschat of niet onderkend. Men dacht de werkelijkheid te kennen, maar de bankbalans bleek een onzuiver beeld te vertonen. Het commerciële belang, uitgedrukt in rendement, was belangrijker dan de kennis van de echte risico’s. Maar rendement geeft per definitie een discutabel beeld van de werkelijkheid.
Een groeiende druk op het creëren van aandeelhouderswaarde speelde daarbij een belangrijke rol. „Besturen van financiële ondernemingen hebben risico’s onderschat, niet gezien of bewust genomen, al dan niet gestimuleerd door variabele beloningsstructuren en eigen aandelen- en optiepakketten. Daarmee zijn de belangen van hun instellingen, van de financiële sector als geheel en van de samenleving ernstig geschaad”, aldus De Wit.
Een verleden van ongebreideld marktdenken en kapitalisme presenteert ons de rekening. Probeer het beeld van de werkelijkheid goed te reconstrueren en het leidt tot de erkenning dat we aan die wedren van het geld nagenoeg allen kritiekloos hebben meegedaan.
De grote vraag voor de komende tijd is dan ook welk beeld het nieuwe kabinet van de werkelijkheid heeft. De kiezer blijkt voor een beeld te gaan, laat het nieuwe kabinet het bij de feiten houden.
De auteur is directeur bij onderzoeks- en adviesbureau IRS in Rotterdam.