„Op het eerste gezicht lijkt het alsof het leven in Volendam gewoon z’n gang weer gaat”, zegt Jaap Schilder, directeur van de Stichting Club- en Buurthuiswerk in het kantoortje van jeugdhonk Pius X. Schijn bedriegt. „Veel ouderen en jongeren zijn nog steeds totaal van slag.”

Het jaar 2001 was luttele minuten oud toen brandende kerstversiering café De Hemel in vlam zette. Honderden opeengepakte jongeren probeerden in paniek de vuurzee te ontvluchten. De tragedie kostte veertien jongelui het leven, sommigen waren nog geen vijftien jaar. Van de ongeveer 200 gewonden zijn zo’n vijftig er ernstig aan toe. Ze zullen (zwaar)gehandicapt door het leven gaan.

Met het café was van alles mis, zo concludeerde de commissie-Alders enkele maanden na de ramp. Eigenaar Jan Veerman beschikte niet over de juiste vergunningen en lapte veiligheidsvoorschriften aan zijn laars. Ook het gemeentebestuur van Edam-Volendam bleef ernstig in gebreke. Van controle op de regels was nauwelijks sprake. Burgemeester F. IJsselmuiden en wethouder W. Visscher stapten op.

Drank
In een paar minuten tijd werd Volendam op zijn kop gezet. Honderden, zo niet duizenden inwoners kampen nog steeds met de gevolgen van de cafébrand. Zwaarst getroffen zijn de directe slachtoffers, maar er lopen talloze jongeren rond met een ernstig psychisch trauma. „Honderden jongeren zijn totaal van slag”, zegt Jaap Schilder. „Ze hebben een gigantische klap gehad.”

Schilder maakt zich zorgen over de levenshouding van veel Volendamse jongeren na de cafébrand. „Ze hebben een heel andere instelling gekregen. Normen en waarden zijn verschoven. Ouders hebben de grootste moeite hun kinderen in het gareel te houden. De levensstijl van de jongeren is minder strikt. Ze gaan losser om met drank, drugs en seks. Ze zijn onverschilliger over hun school en werk. Hun toekomstperspectief is grondig verstoord. Hun leven is in de basis aangetast. Ze redeneren in de trant van: Waar zou ik me druk om maken? Het kan zo afgelopen zijn.”

Geen of weinig vragen naar God dus? Schilder: „Jongeren zijn wel bezig met het geloof, maar dan meer in de verwijtende zin, zo van: God zou veel meer slechte dingen moeten voorkomen. De jongeren zijn dus wel met deze zaken bezig. Maar voor katholieken is het geloof niet de allesbepalende factor in hun leven. God staat meer op de achtergrond. De meeste katholieken gaan alleen naar de kerk bij de heftige momenten in het leven: geboorte en sterven.”

Huilen
Schilder heeft goede hoop dat de onverschilligere levensstijl van de jongeren van voorbijgaande aard is. „Ik denk dat het om tijdelijke gedragingen gaat, het heeft met de verwerking van de ramp te maken. Dat veel ouders nu problemen hebben met hun kinderen, is goed te verklaren. Juist met mensen bij wie je je veilig voelt, maak je herrie, hoe paradoxaal dat ook klinkt.”

Heel waardevol vindt Schilder het bezoek van Zweedse brandwondenslachtoffers aan Volendam in november dit jaar. In 1998 kwamen bij een brand in een disco in Göteborg 63 jongeren om het leven en raakten honderden mensen gewond. „Het bezoek van de Zweden heeft een geweldige impact gehad”, blikt Schilder terug. „De jongeren voelden elkaar aan. De wederzijdse steun is tot en met waardevol. De emoties waren heel heftig. Een van de Zweedse jongeren zei dat hij na drie jaar voor het eerst weer kon huilen.”

Bestaat het gevaar dat Volendam de zwaarst gehavende brandwondenslachtoffers zal behandelen als een groep paria’s? Schilder schudt zijn hoofd. „Ik geloof daar niet zo in. Onze gemeenschap kan zich simpelweg niet afsluiten voor deze groep jongeren. Brandwonden horen bij Volendam. Iedere dag en overal kom je wel slachtoffers tegen. Toen ik voor het eerst een grote groep slachtoffers bij elkaar zag, schrok ik ook flink. Maar je raakt gewend aan dat beeld. De mensen worden volledig geaccepteerd. In het jeugdcentrum hier stonden pas barkeepers uit het uitgebrande café, met brandwonden, achter de bar. Die maken gewoon lol met iedereen.”

Vergetelheid
Door de ramp heeft Volendam rouwverwerking ontdekt, signaleert Schilder. „Voor die tijd gebeurde rouwen min of meer bedekt. Als je een familielid had verloren, praatte je daar na een paar maanden niet meer over. Nu zie je een inhaalslag op dat terrein. Mensen die voor de ramp een partner of een kind hebben verloren, komen met hun verhaal. De parochiale werkgroepen kunnen het werk niet aan. Laat ze maar praten, dat is heilzaam.”

De komende jaarwisseling in Volendam zal sober zijn. Horecagelegenheden houden de deuren dicht. Zowel op oudejaarsavond als op nieuwjaarsmorgen zal er een mis worden gehouden. Schilder: „Iedereen houdt zich al maanden bezig met de jaarwisseling. Die herdenkingsmomenten komen dus niet onverwacht. In feite wordt er weinig georganiseerd, iedereen zal de ramp in zijn eigen veilige omgeving herdenken.”

Ondanks de moeilijkheden die er zijn, neemt Schilder zijn petje af voor de manier waarop de Volendammers de ramp verwerken. „Ik vind dat de mensen het hoofd aardig boven water weten te houden, gezien de trauma’s die velen hebben opgelopen. Je ziet dan iets van de Volendammer veerkracht.”

De verschrikkingen in Volendam zullen niet in de vergetelheid raken, daar is Schilder van overtuigd. „Er zijn plannen om een soort herdenkingsruimte te bouwen. Volendammers zullen de ramp niet willen wegmoffelen. Dit drama zal niet uit ons geheugen verdwijnen.”