Don Antonio stond mede aan de wieg van het protestantse kerkelijke opbouwwerk in zijn land. Evangelisch Nederland steunt het werk dezer dagen vijftig jaar.

Vergrijsd is de Spanjaard in de dienst van het Spaanse protestantisme: zendingsman, voorganger, doctor in de sociologie, docent en journalist. Al in 1953 waren er banden tussen de toen nog jonge protestantse intellectueel en Nederlanders uit de kring van de evangelische beweging.

Nederlandse bevindelijk gereformeerden steunen het Spaanse protestantisme via de Spaanse Evangelische Zending (SEZ) en In de Rechte Straat (IRS). Tegenwoordig is er tussen beide ’bloedgroepen’ informeel contact. Ds. Martinez kent drs. Berend Coster van de SEZ en prijst diens verstandige én principiële optreden.

In 1953 werd, onder de vlag van de stichting Europese Evangelische Zending (EEZ), een steuncomité opgericht. De Nederlandssprekende pionier ds. George Brucks doorkruiste Spanje in een vroeg stadium. Hij ontmoette Antonio Martinez Conesa in de roerige jaren vijftig.

De EEZ bouwde een netwerk op een steunde veel Spaanse predikanten. Het was de tijd van de zogeheten EEZ-correspondenten, die elke maand in ons land bij hun vaste klanten een gulden ophaalden. Bijgestaan door anderen bleek ds. Martinez daardoor in staat zijn opbouwwerk te verrichten. Er kwam eenheid in wat eerder een los verband was. De Bond van Onafhankelijke Evangelische Gemeenten in Spanje (Fieide) kwam tot stand. Ds. Martinez was van 1969 tot 1989 voorzitter.

In de loop van de tijd zagen tientallen gemeenten het levenslicht. Een opleidingsinstituut voor evangelisten en voorgangers kwam van de grond, evenals een bejaardenhuis en het blad ”Portavoz”.

Ongeveer tien jaar geleden fuseerde de EEZ met de European Christian Mission (ECM). Daarbij ontstond in ons land de stichting ECM-Nederland. Het werd een tak van de internationale zendingsorganisatie die zich binnen Europa richt op evangelisatie en gemeenteopbouw.

Irene Polak, verbonden aan de in Deventer gevestigde ECM, wijst erop dat de achterban grotendeels in de breedte van de evangelische beweging te vinden is, maar toch een eigen kleur heeft. Die kleur omschrijft ze, „vanwege de steeds grotere belangstelling uit de reformatorische kerken”, als „revangelisch”: behoudend evangelisch met een knipoog naar de gereformeerde leer.

De halve eeuw bemoeienis van evangelisch Nederland met het Spaanse protestantisme is verwoord in een grote brochure van weekendformaat onder de titel ”Viva España”. De uitgave bevat veel citaten en foto’s.

Mevrouw Polak wijst erop dat Cees J. Verharen, de voormalige directeur van ECM-Nederland, christelijk gereformeerd is. De huidige roerganger, Diderik Eikelboom, is lid van de Nederlands Gereformeerde Kerken. Ds. Martinez geeft aan dat zijn achterban graag in contact zou komen met de Theologische Universiteit Apeldoorn, gesticht door de Christelijke Gereformeerde Kerken. „Wij hebben behoefte aan gedegen bijbels materiaal voor de opleiding van onze voorgangers.” De bejaarde Spanjaard zoekt graag contacten voor ’zijn’ theologische opleiding, die ondertussen door de Spaanse overheid erkend is. Vele tientallen studenten, op diverse niveaus, zijn inmiddels afgestudeerd.

Ondertussen telt Fieide rond de honderd plaatselijke gemeenten. Er zijn vijftig zendingsposten, waar tientallen evangelisten actief zijn. Naar de overheid toe laten de protestanten in Spanje zich vertegenwoordigen door de Fieide. Over zijn bijdrage daaraan vertelt ds. Martinez met verve, zijn laatste publicatie tonend. Het blijkt hét handboek te zijn over de toepassingsmogelijkheden van de Spaanse wet op de godsdienstvrijheid. Ds. Martinez contrasigneerde de wet toen deze in 1990 werd aanvaard. Het boek is als het ware een gids voor protestantse gemeenten. Ze kunnen het gebruiken om hun juridische speelruimte te bepalen.

De thema’s die erin aan de orde komen: hoe kun je als protestantse gemeente aanspraak maken op het geven van godsdienstlessen op een basisschool? Hoe kun je als plaatselijke kerk een wettig huwelijk sluiten? Hoe kun je toestemming krijgen voor de bouw van een kerkgebouw?

Ds. Martinez prijst de Spaanse godsdienstwet als een van de beste ter wereld, wegens haar waarborg voor protestanten. In het vanouds massief rooms-katholieke land was het voor protestanten vrijwel onmogelijk op een eervolle manier begraven te worden. Dat is in de loop der jaren voor de kwart miljoen protestanten wel veranderd.

De grijze Spanjaard hoopt dat in het grote Spanje meer en meer zendelingen kunnen worden uitgezonden. Niet meer het venijnige Spaanse rooms-katholicisme is het front waartegen gestreden moet worden. „Reeds rond 1980 waarschuwde ik voor de gevaren van spiritisme en oosterse godsdiensten. De moraal vervlakte en het drugsgebruik nam toen al toe. Onverschilligheid is troef in Spanje”, zegt hij.

Ds. Martinez ziet dat Spanje, aanvankelijk meer gericht op Afrika, een Europees land aan het worden is. „Ons hele land wordt Europeser. Het betekent tegelijk dat vooral jongeren steeds meer verwereldlijken. Daarom moeten wij proberen meer en meer zendelingen te rekruteren.” Het liefst zou hij Europese zendelingen verwelkomen. Uit de voormalige Zuid-Amerikaanse koloniën zijn ondertussen al veel evangelisten in Spanje neergestreken.

De oudere garde voorgangers in Spanje is in zeker opzicht tussen wal en schip geraakt. De ECM memoreert dat in Nederland vijftig jaar lang veel is geofferd voor Spaanse protestanten. Onder de dictatuur van generaal Franco was het onmogelijk om pensioenpremie te betalen. Toen Spanje een democratie kreeg en toetrad tot de toenmalige EEG, stegen de prijzen zo sterk dat men de premie niet kón betalen.

In 1991 kreeg Nederland het zogeheten 65-plusfonds. Vanuit dat fonds worden pensioenen betaald voor mensen als ds. Martinez. „Voor mezelf heb ik altijd het standpunt gehuldigd dat ik met arbeid in mijn levensonderhoud moest voorzien. Ik publiceerde, doceerde, schreef en verdiende daarmee de kost. Maar van een pensioenopbouw kwam het niet.”

De ECM ziet het als een eretaak een tegemoetkoming te geven in de pensioenen van de vaak gelouterde voorgangers. De ECM-achterban weet voor wie het onder anderen bestemd is: voor Antonio Martinez, nog steeds bevlogen om het Evangelie in Spanje te verkondigen.