„Christenen werkten samen met communisten”
Twintig jaar na de eerste democratische verkiezingen in decennia doen Hongaarse kerken een bekentenis: niet alleen atheïstische partijbonzen, maar ook gelovigen waren betrokken bij de vervolging van christenen onder het communisme. Vaak onvrijwillig.
Dat blijkt uit een omstreden expositie in Boedapest over de onderdrukking van kerkleiders en andere christenen. Het gaat om de periode vanaf de door Russische troepen neergeslagen Hongaarse revolutie in 1956 tot eind 1988. De communist Janos Kadar zwaaide toen de scepter in het land. Hij werd onterecht omschreven als de baas van de „vrolijkste barak in het (communistische) kamp” van Oostbloklanden, vinden de organisatoren van de tentoonstelling.Spionage
Een bezoek aan de tentoonstelling in het cultureel centrum van de rooms-katholieke jezuïetenorde in Boedapest is geen gezellige uitje, waarschuwt historicus en organisator Gabor Tabajdi. „We laten zien hoe de eenpartijstaat christenen onder druk zette om voor de communistische geheime dienst te spioneren. Zij moesten medegelovigen verraden.”
De expositie in het ”Huis van de dialoog” bestaat uit onder meer vier kamers met meubels en foto’s die herinneren aan het communistische tijdperk. Er is aandacht voor de Communistische Partij en het toen gevreesde ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook wordt het inmiddels opgeheven staatsbureau voor kerkzaken belicht.
De tentoonstelling confronteert bezoekers met een nagebouwde gevangenis waarin christenen vastzaten. Er hangen ook talrijke foto’s van martelaren, zegt Tabajdi. „We kregen materiaal uit de dossiers van de veiligheidsdiensten.”
De bekendste martelaar is kardinaal Jozsef Mindszenty, die wegens zijn kritiek op het stalinistische bewind in 1949 na een showproces levenslang kreeg. Hij werd tijdens de revolutie van 1956 bevrijd, maar moest al gauw vluchten naar de Amerikaanse ambassade in Boedapest. Pas vijftien jaar later mocht hij vertrekken. Mindszenty overleed in 1975 in Oostenrijk. De Hongaarse regering gaf hem in 1991 een eervolle herbegrafenis in zijn geboorteland.
Evangelisatie
Veel actieve christenen zaten eveneens gevangen. Anderen verloren hun baan, omdat zij bijvoorbeeld betrokken waren bij evangelisatie of bij zondagsschoolwerk onder kinderen.
De organisatie van de expositie –en enkele daarmee samenhangende conferenties– is in handen van de Hongaarse Rooms-Katholieke Kerk, de Gereformeerde Kerk en de Lutherse Kerk. Oud-dissidenten hebben deze kerken onder druk gezet om meer openheid te geven over de rol van bijvoorbeeld priesters en bisschoppen bij spionage. „We kunnen pas met het verleden in het reine komen als we toegeven dat we naar de pijpen van de communistische staat hebben gedanst” aldus György Bulanyi, een priester die jarenlang werd vervolgd.
Discussie
Tabajdi geeft aan dat de tentoonstelling omstreden is, omdat veel mensen die met het regime samenwerkten nog in leven zijn. Toch vinden kerkleiders het belangrijk een discussie op gang te brengen over de gevaren van een eenpartijstelsel.
In Hongarije heeft Fidesz sinds vorige maand een tweederdemeerderheid in het parlement. Deze conservatieve partij kan de grondwet wijzigen en andere ingrijpende maatregelen nemen. Het zijn nu de –voormalige communistische– socialisten die daarover bezorgd zijn.
