De reactie van drs. B. Belder (RD van 15 mei) op mijn artikel in het RD van 10 mei bevat leerzame voorbeelden van de rol die religie in beide conflicten speelt, maar gaat niet in op mijn punt dat religie niet de belangrijkste verklaring vormt van deze conflicten.

De berichtgeving op de website van deze krant op 6 mei luidde dat de EVP, de fractie waartoe Europarlementariër Belder behoort, in een resolutie heeft opgeroepen om moslimextremisme te erkennen als belangrijkste verklaring voor de situatie in Nigeria. Inmiddels 
is dit internetbericht aangepast. De gedrukte versie van de krant geeft echter aan dat Belder wel degelijk op deze lijn zit. Daarin staat dat de hij het niet ver genoeg vindt gaan dat zijn fractie moslimextremisme onderkent als een belangrijke verklaring voor de situatie.

Daarnaast stelt ook het SGP-verkiezingsprogramma dat het Arabisch-Israëlisch conflict over Palestina in feite een islamitisch-joods conflict is. Deze twee gegevens rechtvaardigen mijn punt dat Belder en de SGP religie als de belangrijkste verklaring van beide conflicten beschouwen. Ze gaan daarmee een beslissende stap verder dan de publicatie ”Vrede over Israël”, dat in 2005, mede onder supervisie van Belder, verscheen.

Partijen kunnen er baat bij hebben om een conflict af te schilderen als een religieus conflict. Op die manier wordt namelijk iedereen die tot de bewuste religie behoort, aangesproken om zich aangevallen of bedreigd te voelen. Omdat religie de meest fundamentele overtuigingen van mensen betreft, waaraan ze betekenis en zingeving ontlenen, zullen ze zich in zo’n geval sneller in het conflict mengen.

Daarnaast zorgt het religieus duiden van een conflict ervoor dat een conflict intenser is en langer duurt. Het gaat immers om een strijd over het meest heilige dat mensen zich kunnen voorstellen en God leent zich eenvoudigweg niet voor compromissen en onderhandelingen.

Grensoverschrijdend

Deze strategie wordt veelvuldig toegepast en is des te gevaarlijker in een tijd waarin door middel van massacommunicatie niet alleen geappelleerd kan worden aan de eigen lokale bevolking, maar ook verwante religieuze groepen in andere landen kunnen worden aangespoord zich met het conflict te bemoeien. We zien dat moslimterrorisme op deze manier een grensoverschrijdende factor is geworden die de veiligheid van veel mensen onder druk zet.

Als een politicus als Belder meegaat in het religieus duiden van het conflict, is de kans daarmee groot dat hij precies doet wat de partijen in het conflict beogen. Het liefst had Belder namelijk gezien dat het Europese Parlement zou stellen dat moslimextremisme de belangrijkste verklaring is van het conflict in Nigeria.

Christenen kunnen vanwege hun godsdienstige overtuigen al te snel geneigd zijn conflicten religieus te duiden. Dat kan bijvoorbeeld voortkomen vanuit een belang 
om de bedreiging van de religieuze groep aan de kaak te stellen 
en overheden te vragen bescherming te bieden. Het risico van een dergelijke benadering is dat de partijen in een conflict gaan samenvallen met religieuze categorieën van schuldig en onschuldig, goed en fout, christelijk en onchristelijk, voor God en tegen God.

In zo’n geval sluit men de ogen voor het gegeven dat Gods gedachten nooit onze gedachten zijn en Gods wegen nooit onze wegen. Zelfs de idee dat de ander mogelijk toch deels gelijk heeft, wordt dan voor onmogelijk gehouden. Conflictoplossing leert ons echter dat zonder dat besef een conflict moeilijk tot een goed einde gebracht kan worden.

Kortom, religie aanwijzen als de belangrijkste oorzaak van een conflict komt het conflict vaak niet ten goede.

Vreedzame wereld

Dat neemt niet weg dat religie inderdaad een rol kan spelen in conflicten. Het is dan ook terecht dat Belder daar via verschillende voorbeelden op wijst. Het is in die zin bemoedigend dat er ook in conflictbemiddeling meer aandacht komt voor de rol van religie. Men streeft er steeds meer naar om religieuze actoren te betrekken bij conflictbeslechting, omdat religie ook kan bijdragen aan een oplossing voor het conflict.

Dan blijkt ook of religie de potentie heeft om bij te dragen aan een vreedzamer wereld. Juist dan kan religie laten zien hoezeer ze vruchtbaar is voor deze wereld. Een inspirerend voorbeeld hiervan is Jeremia, die het Joodse volk oproept om vrede te zoeken voor de stad waarheen ze verbannen waren, want „in haar vrede zult u vrede hebben.” (Jer. 29:7)

De auteur is als promovendus verbonden aan de Faculteit Theologie en Godsdienstwetenschappen in Groningen. Hij doet onderzoek naar de rol van religie in de internationale betrekkingen.