Sinds ik wethouder ben, weet ik pas echt hoe veeleisend onderwijs is. Wie de onderwijstaak serieus neemt, heeft zijn handen meer dan vol. Toch lijkt het me mogelijk hier en daar de taak te verlichten, bijvoorbeeld op toetsgebied.Als leerlingen mogen herkansen, moeten docenten twee of drie verschillende toetsen maken. Wie bagatelliseert, zegt dat het toch niet veel moeite is voor een ervaren docent om ‘even’ een toets te maken. Wie echter serieus kijkt naar de zaak, ziet dat dit vaak terugkomt en dus een onvermijdelijke verzwaring is voor een docent. Schaf die herkansingen dus af. Leerlingen krijgen in de loop van enkele jaren kansen genoeg om ervoor te zorgen dat ze aan het eind voor het schoolexamen een voldoende halen. Hoera voor de docent!

Maar is het ook een hoera voor de leerling? Op het eerste gezicht natuurlijk niet. De leerling had (voor)rechten en die neem je af. Dat schrijnt, maar er blijven nog heel veel toetsmomenten over die teleurstellende resultaten kunnen compenseren. Het hoeraatje betreft zeker ook de leerlingen. Leerlingen zijn niet alleen positief bezig met herkansing. Ze stellen zich in op de mogelijkheid te herkansen. Verkeerd gedrag wordt zo bevorderd in plaats van gecorrigeerd.

De enige die daarvoor bloedt, is de docent die een herkansing moet voorbereiden en (drie)dubbele correctie krijgt. Bied een leerling geen herkansing en hij zal zich van meet af aan beter inzetten. Het klopt: degene die echt een keer pech heeft, tref je ook. Maar geen enkele leerling wordt vandaag de dag op één toets afgerekend.

In het onderwijs moet het gaan om kennis en vaardigheden. Het mag niet gaan om cijfers en punten. Daarom kan het nut van al die herkansingen in twijfel getrokken worden. Veel leerlingen becijferen wat ze nodig hebben en zetten zich al naar gelang in. Ook dat vind ik verkeerd gedrag. Als leerlingen berekenend zijn, laten ze dan volledig de consequenties van hun eigen keuzes accepteren. Afgezien nog van het feit dat leerlingen er soms een paar tiende puntjes bij sprokkelen maar nog steeds niet goed weten waar het om draait, is het rekenkundig effect gering. Leerlingen maken namelijk heel veel toetsen die meetellen voor het schoolexamen. Daardoor worden cijfers gecorrigeerd of genivelleerd.

Afschaffen van herkansingen lijkt me ook verstandig vanuit financieel opzicht. Herkansingen moeten voorbereid worden door docenten en door administratie, surveillanten zijn nodig en het kost correctie- en vergadertijd. Ik heb het niet uitgerekend, maar ik vermoed dat de bezuiniging groter is dan een gemiddelde baan op jaarbasis op een grote school. Ik heb het nog niet over alle materiële kosten. Bovendien schep je rust in de school. Die is broodnodig.

Alternatieven

Uiteraard klemt de vraag naar de vangnetfunctie. Dat brengt bij de alternatieven.

Een eerste alternatief is dat we ervoor zorgen dat leerlingen toch een diploma krijgen. Dat kan heel eenvoudig door via een omrekentabel na te gaan of iemand een diploma op een lager niveau verdient. Natuurlijk zijn er dan wat praktische zaken te regelen, maar de hoofdlijn is duidelijk. Wie vindt dat dit niet kan omdat opleidingen niet goed op elkaar afgestemd zijn, moet beseffen dat er in de huidige situatie ook forse verschillen zijn tussen scholen. Het maakt uit of je slaagt op een zogenaamd excellente school of op een zwakke. Bovendien is er van hogerhand geregeld wat bijgesteld aan de programma’s. We praten dus beslist over iets wat niet doorslaggevend is.

Nu kan het zijn dat iemand werkelijk bijvoorbeeld een vwo-diploma nodig heeft voor de vervolgstudie. Daarvoor kan het vangnet van de staatsexamens gespannen worden. Als ergens kennis objectief beoordeeld wordt, is het tijdens staatsexamens. Twee vreemde docenten kijken het schriftelijk werk onafhankelijk van elkaar na. Deze examinatoren voeren geen overleg, wat bij de dagscholen wel het geval is. Tijdens het mondeling buigen twee andere examinatoren zich over de prestaties van de kandidaat.

Bij het staatsexamen worden niet vele toetsen afgenomen zoals in het voortgezet onderwijs, maar met één of twee schriftelijke toetsen en een mondeling examen van een halfuur wordt de zaak beslist. En ook dat diploma is gewoon honderd procent geldig! Wie gezakt is op een dagschool, zou in september een staatsexamenherkansing moeten krijgen voor de onvoldoende vakken in het voortgezet onderwijs. Dat kost een kandidaat geld – en ook dat is een goede les. Wie werkelijk voor zijn studie gaat en er een zomer hard werken voor over heeft, maakt grote kans te slagen.

De auteur is docent Nederlands, wethouder en examinator voor de staatsexamens.