De dag is bedoeld om onderzoekers met elkaar in contact te brengen en is grotendeels gevuld met lezingen die samen een dwarsdoorsnede geven van het huidige onderzoek in joodse studies.Jessica Roitman van de University of London opende de dag met een vergelijking van hoe in achttiende-eeuws Nederland en Engeland joodse gemeenschappen omgingen met nieuwe joodse migranten. De talloze nieuwkomers werden door speciale verenigingen op weg geholpen in hun nieuwe samenleving.

Tegelijk deden de gemeenschappen driftige pogingen om de stroom „bebaarde Polakken” in te dammen, omdat deze veelal arme nieuwkomers zwaar drukten op de armenkas en voor negatieve beeldvorming in de samenleving zorgden. Een geliefd middel was het doorsturen van arme joden naar Suriname, waar ze op de plantages werk konden vinden.

De Amsterdamse Tirtsah Levie Bernfeld ging na welke rol weduwen in de zeventiende en de achttiende eeuw vervulden in de Portugees-joodse gemeente te Amsterdam. Velen van hen waren arm, hadden de zorg over een groot gezin en konden alleen overleven door financiële hulp. Enkele weduwen wisten echter de bedrijven van hun overleden echtgenoten over te nemen en namen daardoor een belangrijke rol in het joodse leven in. Vaker dan christelijke weduwen gebruikten ze daarbij echter mannen als spreekbuis.

Bekeringen

Een opvallende analyse van de bekeringsijver van de Amerikaanse puriteinen in New England verschafte Michael Hoberman (Fitchburg State College). Enkele Portugese joden, afkomstig uit Amsterdam en de Nederlandse koloniën, vormden kleine gemeenschappen aan de Amerikaanse oostkust. Hun puriteinse buren hielden zich uitvoerig bezig met het vraagstuk van de bekering van de joden. Als de Portugese joden zich zouden bekeren, evenals de indianen, die als de verloren tien stammen werden gezien, zou de wederkomst van Jezus nabij zijn.

Toch, zo betoogde Hoberman, tonen taal en toonzetting van de puriteinse geschriften ter bekering van joden vooral aan dat ze voor het eigen christelijke publiek waren bedoeld.

Volkstypen

In de negentiende eeuw werd de Amsterdamse joodse buurt een geliefd onderwerp voor kunstenaars. Straattaferelen en volkstypen vereeuwigden zij in romantische schilderijen. Saskia Coenen Snyder van de University of South Carolina liet zien dat de nostalgie en de melancholie zich vooral op het „oude Amsterdam” richtten, waarvan men het gevoel had dat het aan het verdwijnen was. De joodse buurt werd vooral beleefd als typisch Amsterdams, het joods-eigene werd weggelaten.

Uit een vergelijking met Londen concludeerde Coenen dat Amsterdam uniek was door de positieve beeldvorming van de joodse wijk. Elders werden ze gezien als vies, duister en immoreel. Nederland vond de joodse wijk echter een authentieke buurt omdat de joodse bevolking het beste bestand zou zijn tegen de om zich heen grijpende moderniteit.

Intussen veranderde het leven van de Amsterdamse joden wel degelijk. Fransje de Jong (Universiteit Utrecht) liet zien dat joden een belangrijke rol in de filmindustrie kregen, terwijl Peter Tammes (Universiteit Leiden) aantoonde dat in de twintigste eeuw de joodse gezinnen kleiner werden.

Euthanasie

In de laatste sessie gisteren stond de omgang met medisch-ethische vragen in joods-orthodox Antwerpen centraal. Carolina Valdebenito van de Katholieke Universiteit Leuven signaleerde een veranderde omgang met gehandicapten. Voorheen hielden ouders hun gehandicapte kinderen uit schaamte binnen, nu niet meer. De theologische notie dat God zulke kinderen aan ouders toevertrouwt, vormt hiervoor een van de verklaringen.

Goedele Baeke van dezelfde universiteit constateerde dat orthodox-joodse vrouwen unaniem euthanasie afwijzen als strijdig met een joodse levensstijl. De soevereiniteit van God over leven en dood laat hierbij geen ruimte voor twijfel.

De meerderheid van niet-orthodoxe joodse vrouwen echter vindt ondraaglijk lijden een acceptabele reden voor euthanasie. Opvallend is dat de discussie over dit thema tussen beide groepen echter nauwelijks wordt gevoerd.