Stille wateren
Laat ik positief beginnen. In ”Stille wateren. Kerkelijk en gezelschapsleven te IJsselmonde” beschrijft R. Hoogerwerf-Holleman niet alleen bijzonderheden over de hoofdpersoon Cleys Kranenburg en zijn nageslacht, maar ook verhaalt ze wat er zich afspeelde in de jaren rond de Afscheiding van 1834 en in het verdere verloop van de negentiende eeuw in IJsselmonde en omgeving. Ze doet dat boeiend. Veel is in conversatietaal weergegeven. Daarbij is de schrijfster aan het woord – natuurlijk is nergens de inhoud van de vele geciteerde gesprekken vastgelegd.
Het huiselijke leven krijgt volop aandacht. Daarboven ook het werk Gods. Het gezelschapsleven bloeide, ondanks dat het de afgescheidenen bepaald niet gemakkelijk werd gemaakt. Het is een goede gedachte geweest om deze periode uit de kleine kerkgeschiedenis vanuit een gezins- en familiesituatie weer te geven. Daarin is de schrijfster zonder meer geslaagd.Toch riep het lezen van dit boekje vragen op met betrekking tot de historische context. Dat begint meteen al in het voorwoord. De drieslag ”radeloos, redeloos en reddeloos” slaat niet op 1813, maar op het zogenaamde Rampjaar 1672. In hetzelfde voorwoord staat dat er op gezelschappen preken van Schortinghuis werden gelezen. Die bestaan echter niet; ds. Wilhelmus Schortinghuis schreef uitsluitend verhandelingen en geen preken. Dat een oefenaar een driekwart jas, steek, schoenen met zilveren gespen en witte slobkousen droeg, is een verzinsel; en dat hij in één oefening zowel uit Datheen als uit de berijming van 1773 liet zingen, lijkt onwaarschijnlijk. Evenmin is het aannemelijk dat er in 1819 al een vierpits oliestel in gebruik was en een groene koffiepot met gouden randen. Dergelijke dingen waren pas te koop in de tijd van mijn grootmoeder…
Op bladzijde 66 staat een gedicht van Ledeboer, dat tijdens een begrafenis in 1834 werd geciteerd. Ledeboer heeft dit gedicht echter pas in 1843 gemaakt. Zo zijn er meer voorbeelden te noemen.
Toch nemen deze onjuistheden, die een doorsneelezer niet zullen opvallen, de waardering niet weg voor de diepere inhoud van het boek, ook al moet hier en daar de zoutpot erbij gehaald worden. Wie zich niet stoort aan historische onjuistheden, krijgt met het lezen van dit boek een goede indruk van hoe het eraan toeging in tijden van verval van de gevestigde kerk. Het spanningsveld tussen lidmaat blijven van de Nederlandse Hervormde Kerk en het gezelschapsleven trok soms diepe sporen in gezinsverband en vriendenkring. De schrijfster heeft dat aspect een plaats in het verhaal gegeven. Het boek wordt afgesloten met de weergave van een verzoekschrift aan koning Willem I door P. J. baron van Zuylen van Nyevelt.
De uitvoering en illustraties zien er prima uit: de uitgever heeft er iets moois van gemaakt.
Wie zich wil verdiepen in de kleine kerkgeschiedenis in de roerige jaren van de negentiende eeuw en in het huiselijke en gezelschapsleven in die tijd, kan in dit boek uitstekend terecht.
Stille wateren. Kerkelijk en gezelschapsleven te IJsselmonde, R. Hoogerwerf-Holleman; uitg. Gebr. Koster, Barneveld, 2009; ISBN 978 90 5551 532 5; 138 blz.; € 14,50.
