Voor de Poolse kunstenaar Rafal Betlejewski een illustratie van hoe er in zijn land nog steeds wordt omgegaan met het Joodse verleden. Het wordt ontkend of in het beste geval genegeerd.Deze vergetelheid gaat Betlejewski met de kwast te lijf. Sinds oktober vorig jaar reist Betlejewski kriskras door Polen om bij nacht en ontij zijn leus neer te kalken. Op kapotte muren van verlaten gebouwen, op rangeerplatformen, of op een betonnen talud langs de straat verschijnt plotseling ”Ik mis je, Jood”.

Daarvoor gaat hij naar plaatsen waar vroeger ook Joden leefden. En dat zijn er veel, want voor de oorlog woonden er meer dan 3 miljoen Joden in Polen.

Bovenstaande situatie –waarin het woord Jood wordt weggepoetst– heeft Betlejewski met foto’s gedocumenteerd op zijn website, die een integraal onderdeel vormt van zijn project dat ook de titel ”Ik mis je, Jood” draagt.

Op de site staan ook veel foto’s van Polen die zich naast een lege stoel met een keppeltje erop hebben laten fotograferen door de Poolse kunstenaar. Foto’s die Betlejewski sinds vijf jaar maakt en die, net als zijn muurtekst, een signaal vormen tegen wat hij zelf noemt „een Pools antisemitisch historisch bewustzijn dat geen ruimte laat voor de Joodse geschiedenis in Polen.”

Volgens Betlejewski was het trauma van de Holocaust in Polen na de oorlog onbespreekbaar door het ‘eigen’ Poolse leed. „En wat wordt onderdrukt, komt er later als fobie weer uit: ons antisemitisme. Zelfs intellectuele mensen hoor je soms nog beweren dat de media door de Joden gecontroleerd wordt.”

En Betlejewski weet uit ervaring waar hij het over heeft. „Tot mijn dertigste was ik net zo onwetend als veel van mijn landgenoten over het bestaan van een belangrijke Joodse cultuur in mijn land. Ik heb er gewoon niets van meegekregen”, zegt Betlejewski, die anders dan zijn naam doet vermoeden geen Joodse wortels heeft.

De ommezwaai kwam toen Rafal Betlejewski het boek ”Buren” in handen kreeg van de Poolse historicus Jan Gross dat het taboe wist te doorbreken van de Poolse medeplichtigheid aan de Jodenvervolging. Zoals in Jedwadne, waar 1600 Joden in 1941 door hun Poolse dorpgenoten werden omgebracht.

„Dat boek was een schok voor mij en voor velen in Polen. Ik besefte voor het eerst dat Polen een Joodse geschiedenis had en dat die verdrongen werd”, aldus Betlejewski.

Betlejewski bezoekt Jedwadne daarna regelmatig. „Het was niet eenvoudig om het vertrouwen van de bewoners te winnen. Er bestond nog altijd een muur van zwijgen over de misdaden van toen. Pas na vier jaar kreeg ik eindelijk een familie zo ver dat ze zich lieten vereeuwigen met een lege stoel in hun midden.” Dat was in 2009. Ook deze foto is op de website van het ”Ik mis je, Jood”-project te vinden.

„Uiteindelijk is mijn muurtekst allereerst de uitdrukking van mijn persoonlijke gevoel omtrent één individu”, verklaart Betlejewski tot slot.

„Een paar jaar geleden kreeg ik het dagboek in handen van een Joodse man die afkomstig was uit het ghetto van Warschau; hij kwam in 1943 in de gaskamers om. Dat dagboek raakte me diep: het is dan ook deze man die ik in gedachten heb als ik ”Ik mis je, Jood” neerschrijf. Ik heb jaren nodig gehad voordat ik dat zo durfde neer te kalken.”

Betlejewski’s interactieve project ”Ik mis je, Jood” duurt precies een jaar. Het loopt tot 27 januari 2011, de volgende herdenkingsdag van de Holocaust.

In september komt Rafal Betlejewski op uitnodiging van het Amsterdams Joods Museum naar Nederland. Hij doet dat in het kader van de tentoonstelling ”Ze noemden me Mayer July. Geschilderde herinneringen aan een Joodse jeugd in vooroorlogs Polen”.