Niet godsdienst maar ongeloof leidt tot geweld
Als je kijkt naar bijvoorbeeld de kruistochten, godsdienstoorlogen en islamitische terroristen, moet je dan niet concluderen dat religie leidt tot geweld?
De afgelopen jaren is het in de mode om te beweren dat godsdienst niet anders dan geweld teweegbrengt. Dat men zo denkt, hangt waarschijnlijk samen met het radicale islamitische terrorisme. Daar komt nog eens bij dat ook in de christelijke wereld gebieden zijn waar tot voor kort geweld niet geschuwd werd (bijvoorbeeld Noord-Ierland). En af en toe gebeurt het dat in Amerika fundamentalistische christenen abortusartsen bedreigen of daadwerkelijk belagen of zelfs vermoorden.Het oordeel is dan snel geveld: godsdienst werkt geweld in de hand. Tot in wetenschappelijke publicaties toe wordt gesuggereerd dat vooral aanhangers van een monotheïstische godsdienst gemakkelijk ontaarden in intolerante mensen. Men hoeft maar te denken aan sommige passages uit de boeken van de Leidse rechtsfilosoof Paul Cliteur en aan uitspraken van aanhangers van D66. Vanuit dit perspectief wordt onder meer artikel 23 van de Grondwet, waarin de vrijheid van onderwijs geregeld is, als bedenkelijk gezien.
Nazisme en communisme
Men moet echter wel heel kort van memorie zijn om serieus te menen dat deze stelling klopt. In mijn boekenkast heb ik een boek van de bekende Franse historicus François Furet. De titel van het boek is intrigerend: ”Het verleden van een illusie”. Het werd geschreven kort na de val van de Berlijnse Muur en biedt een terugblik op de 20e eeuw. Furet gaat uitgebreid in op de vreselijke dingen die in de vorige eeuw gebeurd zijn in naam van het nationaalsocialisme (Hitler-Duitsland) en het communisme (Rusland en China). Furet toont aan dat beide bewegingen ”feindliche Brüder” waren. Ze stonden tegenover elkaar, maar hebben desondanks dezelfde wortel: de Franse Revolutie, met haar leus ”Geen God en geen meester”.
Furet wijst erop dat uitgerekend de revolutionairen in Frankrijk als eersten in Europa een volkerenmoord op hun geweten hebben. In het departement Vendée hielden ze op een vreselijke wijze huis, toen de bevolking zich uit godsdienstige overtuiging niet voegde naar de nieuwe ideeën die men in Parijs van de daken schreeuwde. Een derde van de bevolking kwam om (250.000 mensen). Furet spreekt in dit verband van de eerste genocide.
Heilsstaat
Het zou er niet bij blijven. De ideologie van de Franse Revolutie was als een veenbrand die ondergronds voortbrandt en ineens opvlamt. Dit gebeurde onder meer in Duitsland in het begin en vooral in het midden van de 19e eeuw. Daar werd het Duitse nationalisme gepredikt door Fichte. Daar waren de eerste tonen te horen van een nihilistische filosofie, die in de 20e eeuw zijn duizenden zou verslaan: een voorbode van het nazisme. In Duitsland schreef Karl Marx ”Das Kapital”, waarin hij de revolutie in naam van de klassenstrijd predikte.
Zowel de genoemde nationalistische predikers als de communisten predikten dat de heilsstaat binnen handbereik was. In de verte lonkte het mooie beeld van één groot Germaans rijk ofwel een wereldrijk waarin alle mensen gelijk waren. Met enthousiasme en gedrevenheid streefde men dat doel na. En alle middelen waren geoorloofd om de heilsstaat te bereiken, desnoods geweld en revolutie.
In dit klimaat van westerse geloofsafval, waarin de vrije mens zijn eigen heilsstaat zou scheppen, konden het nationaalsocialisme en het communisme floreren. Furet maakte aan het eind van de 20e eeuw de balans op: het communisme eiste in totaal ongeveer 215 miljoen levens. Het aantal doden als gevolg van het nazisme ligt tussen de 20 en 25 miljoen mensen. Nooit is er in de wereldgeschiedenis op zo grote schaal gemoord. En dát om een illusie…
Kan er duidelijker aangetoond worden dat het een volstrekt valse voorstelling van zaken is als men stelt dat geweld vooral bij godsdiensten vandaan komt? Juist nadat Feuerbach, Marx en Nietzsche het christelijke geloof tot een wensdroom verklaarden, braken er tijden aan waarin men omwille van een fata morgana miljoenen mensen de dood in dreef.
Wie beweert dat godsdiensten de oorzaak zijn van geweld, valt bovendien in de fout dat hij alle godsdiensten over één kam scheert. Het zal waar zijn dat in alle godsdiensten fanatici voorkomen die van een godsdienst een ideologie maken. Dat gebeurt vandaag de dag binnen de islam. Heel wat islamieten hebben daar een afkeer van. Het nare is dat radicale elementen binnen de islam zich met enig recht kunnen beroepen op Mohammed. Deze deinsde er niet voor terug om door middel van verovering en geweld de islam op te leggen.
Dát kan nu uitgerekend van Jezus Christus niet gezegd worden. Christus zelf ging elke vorm van geweld uit de weg. Op een ezel reed Hij Jeruzalem binnen, zachtmoedig. Toen Petrus zijn zwaard trok om zijn Meester te verdedigen, bestrafte Hij hem. Zou Hij de weg niet gaan die de Vader Hem wees? Aan Golgotha gaat Gethsemané vooraf, waar Christus de gehoorzaamheid tot het kruis leerde, om de barmhartigheid van God als nergens anders op deze wereld ten toon te spreiden. In dat teken stond Hij op, op de derde dag.
Martelaar
Het is veelzeggend dat bij de eerste christenen martelaar-zijn niet zoals bij de radicale islam de betekenis kreeg dat je jezelf doodde om zo veel mogelijk anderen in je dood mee te slepen. Het christelijke martelaarschap is als dat van Stefanus: anderen doodden hem om zijn getuigenis. En in zijn sterven bad hij voor zijn belagers. Zó werd het Romeinse Rijk ingewonnen voor Christus.
Enige tijd geleden bezocht ik de Italiaanse schrijver Eugenio Corti, wiens magistrale roman ”Het rode paard” volgende maand in het Nederlands van de pers komt. Hij vertelt in zijn boek over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Ik vroeg hoe het kon, dat hij was blijven geloven. Hij kreeg iets fiers over zich en zei: „Al mijn vrienden zijn blijven geloven. We kwamen uit ons kleine dorp in de grote wereld. We hoefden de vreselijke dingen die we zagen maar te vergelijken met wat we vooral van onze moeders hadden meegekregen en het werd ons heel gemakkelijk gemaakt om bij dat geloof te blijven. Wij zagen immers met onze eigen ogen wat er gebeurt als je God verlaat!”
Dr. Klink, hervormd predikant te Hoornaar.Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl.
Verder lezen over dit onderwerp:
Tim Keller, In alle redelijkheid. Christelijk geloof voor welwillende sceptici, Franeker 2008, p. 64-89 (hfdst. 2).
Dinesh D’Souza, Het christendom is zo gek nog niet, Amsterdam 2009, hfdst. 18 en 19.
Efraim Karsh , Islamic Imperialism: A history, New Haven and Londen: Yale University Press 2007.
