Prins Willem-Alexander haalde het onderscheid met de treinen-van-toen aan tijdens de opening van de rood-wit-blauwe vrijheidstrein die tot Bevrijdingsdag door Nederland rijdt. Het is een gedachtenisruimte waarin de Nederlander van 2010 voorgelicht wordt over de vrijheid die hij vaak als vanzelfsprekend beschouwt, maar die dat niet is.Oud-minister Borst weet ervan, van onvrijheid. Haar oom werkte aan de Birmaspoorlijn, haar tante overleed in een jappenkamp. Woensdag wandelde ze –als lid van het dagelijks bestuur van van het Nationaal Comité 4 en 5 mei– als een van de eersten door de trein waarin gedachten van onder anderen Nelson Mandela, Martin Luther King, koningin Beatrix en oud-premier Ruud Lubbers over vrijheid zelfs in de stoelbekleding zijn verwerkt. „Voor de generatie van mijn grootvader was de oorlog een brandmerk in de geschiedenis”, zegt de kroonprins. „Ook de generatie van mijn vader droeg de oorlog mee. Voor de generatie van mijn dochters zal het iets uit de geschiedenisboekjes zijn. Wij hebben de plicht ervoor te zorgen dat het oorlogsleed in die boekjes blijft en niet in de vergetelheid raakt.” Velen van zijn eigen generatie kunnen zich geen leven zonder vrijheid voorstellen, zegt de prins.

De gure wind dringt maar mondjesmaat door tot het perron, maar warm is het er niet. De Joden die hier werden weggevoerd, hadden soms veel meer koude te doorstaan. Welke ellende hen nog wachtte, wisten ze niet. Er was hooguit een huiveringwekkend vermoeden. Nederland herdenkt dat het 65 jaar geleden onder de Duitse knoet vandaan kwam. De meeste Joodse landgenoten maakten dat niet mee.

Zowel prins Willem-Alexander als voorzitter J. M. Leemhuis-Stout van het Nationaal Comité 4 en 5 mei verwijst naar de vier vrijheden die de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt in 1941 tijdens een toespraak tot het Amerikaans Congres formuleerde: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijwaring van gebrek, vrijwaring van vrees. Maar, waarschuwt die prins, die vrijheden zijn er niet vanzelf; daar zijn moedige mensen voor nodig die zich verzetten tegen onrecht en armoede. „Er is geen open samenleving zonder permanente waakzaamheid.”

Dansers vertolken het eigentijdse Lied van de Vrijheid, pal naast de trein. Thé Lau schreef het in 2005 voor het Nationaal Comité. Bastonen bonken door het perron; de tekst is grotendeels onverstaanbaar. Draagt dit bij aan de bezinning?

Bezinning wordt wel gevraagd aan de autochtone en allochtone Nederlanders –onder wie oud-minister Pronk– die op de videoschermen hun gedachten over vrijheid verwoorden.

Ondertussen bezichtigt de prins de trein, want tijdens de reis van Leiden naar Den Haag zag hij slechts het hokje van de machinist. De Nederlandse Spoorwegen stelden het Nationaal Comité het 100 meter lange voertuig ter beschikking.

Tijdens de bezichtiging zijn op de videoschermen de bepruikte hoofden van de leden van het Internationale Gerechtshof te zien. De komende weken worden de filmbeelden aangepast aan het gebied waar de trein rijdt. Zo krijgt in Gelderland de Slag om Arnhem aandacht en in Den Haag het Vredespaleis.

De trein rijdt doordeweeks mee in de NS-dienstregeling. Via www.4en5mei.nl is te zien waar hij zich bevindt. Iedereen met een geldig vervoersbewijs kan een stukje meereizen. Onderweg zijn er presentaties en muzikale optredens. Reizigers worden uitgenodigd mee te denken over wat nodig is om vrijheid wereldwijd te realiseren. Uit de bijdragen worden thema’s gedestilleerd waarbij het Nationaal Comité 4 en 5 mei de komende jaren wil stilstaan.

Op de zaterdagen rijdt de trein speciale routes en gebruiken studenten de trein als debatzaal. Op de zondagen staat het voertuig stil op een station en is er aandacht voor de ”Actie niet weggooien”, waarin de oorlogs- en verzetsmusea iedereen oproepen spullen uit de oorlogsjaren in te leveren.

Op Bevrijdingsdag rijdt de trein een speciale route: van de Start Nationale Viering Bevrijding in Limburg naar de afsluiting van de dag van de vrijheid in Amsterdam, waar ’s avonds het 5 mei-concert plaatsheeft.

Woensdag begon de vijfweekse bezinningsrit. Zonnestralen wringen zich tussen de donkere regenwolken door. Zo gloorde de vrijheid, nu 65 jaar geleden. Het duurde nog vijf weken.