Nu komt dat idee in een ander verband terug. Ik doel op de ‘chemische reactie’ die kan ontstaan door het samengaan van de economische crisis met opkomend nationaal egoïsme en kritiek op de effecten van ontwikkelingssamenwerking. De explosie van deze cocktail zal leiden tot minder investeringen in armoedebestrijding in Azië, Afrika en Latijns Amerika. Een ‘chemische reactie’ waarvan ik minder gecharmeerd ben dan van die in het scheikundelokaal. Deze cocktail heeft een aantal ingrediënten.Eerst de wereldwijde economische crisis. De armen worden daardoor dubbel getroffen. Miljoenen mensen extra zijn onder de armoedegrens terechtgekomen. En dan praat je over iets anders dan een uitkering van 70 procent van je laatstverdiende loon omdat je je baan kwijt bent. Verschillende politici zeiden: Bezuinigen op ontwikkelingshulp mag niet, want dan worden de armen dubbel slachtoffer van de crisis. Maar ondertussen werd er relatief meer op bezuinigd dan op welke begrotingspost ook!

Dan het nieuwe egoïsme. ”Eigen volk eerst” mag weer. Wilders staat op 24 zetels in de peilingen. De man wil de bijl zetten in ontwikkelingshulp. Hij niet alleen. Ook de VVD wil dat. Bij deze partijen is de rode draad: worden we er zelf beter van? Zo niet, dan stoppen met die handel.

Dan het derde: toenemende wetenschappelijke kritiek op de effecten van ontwikkelingssamenwerking. Daar kun je niet omheen. Die moet je serieus nemen. Dag in dag uit proberen we met die kritiek ons voordeel te doen. Om ontwikkelingshulp zo vorm te geven dat het een bescheiden, maar effectieve rol vervult. De ellende is dat niet alleen de nieuwe nationalisten, maar ook andere politieke groeperingen de wetenschappelijke kritiek versimpelen en vervolgens voor hun karretje spannen. Ik vermoed omdat ze nieuw rechts de wind uit de zeilen willen nemen.

Nu het Centraal Planbureau pas maande tot extra bezuinigingen is zo ongeveer de perfecte atmosfeer ontstaan voor de explosie van de cocktail. Wordt politici publiekelijk gevraagd om eens wat bezuinigingsposten op te sommen, dan hoort ontwikkelingssamenwerking inmiddels tot het standaardrijtje. Hier geen boze boeren die met de tractor naar Den Haag rijden. Hier geen partij die minder zetels krijgt door op ontwikkelingssamenwerking te bezuinigen!

Hoe kun je een ongewenste chemische reactie voorkomen? Weer denk ik aan de scheikundedocent. Elk stofje zat in een afzonderlijk buisje, hermetisch afgesloten, sticker erop. Een steriele, stille orde kenmerkte het practicumlokaal. Hier is de parallel moeilijker te trekken. In dat lokaal is alles onder controle. Maar in het tumult van nu kun je een chemische reactie gemakkelijker veroorzaken dan voorkomen.

Maatschappelijke veranderingen en politieke wisselingen zijn geen rationele, maar chaotische processen, waarin opiniemakers, burgerbewegingen, organisaties en politici duwen en trekken. Toch heeft dat duwen en trekken zin. Omdat we in Nederland een democratisch systeem kennen, dat de mogelijkheid biedt om botsende belangen te verzoenen en beleid te maken dat door een meerderheid gedragen wordt.

Politieke leiders kunnen juist nú een rol vervullen om te voorkomen dat ontwikkelingssamenwerking –met schoon schijnende redenen– geslachtofferd wordt aan het nieuwe nationalisme. Om te voorkomen dat een ‘chemische reactie’ plaatsvindt. Ook de burgers hebben daarin een sterke stem bij de verkiezingen op 9 juni.

Er zijn genoeg argumenten om onze steun aan arme landen voort te zetten. Wie zich alleen door eigenbelang laat leiden, kan beter vandaag stoppen. Maar wie naast de arme gaat staan en zijn medeverantwoordelijkheid voor ontstane armoede voelt, kan niet stoppen. Ook in eigen land zijn er vele vraagstukken die niet gemakkelijk en snel en zeker nooit volledig opgelost kunnen worden. Daar berusten we toch ook niet in? Welke leider durft náást de arme te gaan staan en hem de hand te geven?

De auteur is coördinator beleidsbeïnvloeding Woord en Daad. Reageren aan scribent? gedachtegoed@refdag.nl