Dat zei filosoof Annemarie Hinten-Nooijen donderdag tijdens een studiedag in het stiltecentrum van de Universiteit van Tilburg. Thema was ”Wil God het kapitalisme wel?”. Het Centrum voor Wetenschap en Levensbeschouwing had de dag georganiseerd.Hinten reageerde op het betoog van Theo van de Klundert, hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg, die stelde dat de stand van de economie met name wordt bepaald door een steeds weer terugkerende slingerbeweging: een nieuwe technologie, bijvoorbeeld de microprocessor, stimuleert de economie, wat leidt tot casinokapitalisme, waardoor een recessie ontstaat, waarna weer een nieuwe technologie volgt.

Houvast

Kapitalisme is religie, citeert Hinten-Nooijen de filosoof Walter Benjamin. „Geloof in dat economische systeem geeft mensen antwoord en houvast in tijden van angst. Net als religie. Bijgeloof speelt ook een rol. De burger zoekt de grenzen van het magische op. Je ziet dat in de bonuscultuur: de beloning is niet meer in verhouding met de geleverde prestatie.”

Economie is niet vrij van waarden en normen, aldus de Tilburgse filosoof. „Er staat niet voor niets op de dollarbiljetten ”In God we trust”. De crisis roept ons op om onze levenswandel te veranderen, om moreel goed gedrag te laten zien. Door de recessie laten we ons leiden door angst, denken we vooral aan ons eigen hachje en zijn we individualistischer geworden. Hoop is de beste remedie. Of die gestoeld is op een religie of op een vorm van kapitalisme, maakt mij niet uit.”

Volgens Theo Samelink, universitair docent moderne kerkgeschiedenis in Tilburg, is er geen directe link te leggen tussen Gods wil en het kapitalisme. Er zijn wel indirecte verbindingen, stelt hij. „De mens is naar Gods beeld geschapen. Dat uitgangspunt leidt tot een positieve mensvisie op economisch terrein. Thomas van Aquino zei dat geld geen geld kan voortbrengen, maar dat het primaat bij menselijke arbeid ligt. Dode dingen zijn volgens hem niet productief. Productief zijn alleen mensen die naar Gods beeld geschapen zijn. Die stelling staat tegenover het huidige kapitalisme, waarin de markt een machine is die geld maakt en waarin arbeid als een kostenfactor wordt gezien.”

Goed en kwaad

God wil niet per se het kapitalisme als economisch model, stelt Johan Graafland, hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg. Kapitalisme kan volgens hem namelijk goed en kwaad voortbrengen. „Er staat geen duidelijk economisch systeem in de Bijbel voorgeschreven. Wel is er een aantal uitgangspunten voor de economie waarvan je kunt zeggen dat God ze zo wil.”

Het belangrijkste is respect voor God, zegt Graafland. „Geld kan zo’n grote macht worden dat het je afgod wordt. Verder zijn Bijbelse noties dat werk roeping is, dat er een zekere mate van welvaart en van gelijkheid moet zijn, dat de arme prioriteit moet krijgen en dat er respect moet zijn voor de schepping en het milieu.”

Die uitgangspunten past Graafland toe op het kapitalistische systeem. „Marktwerking, die centraal staat in het kapitalisme, leidt tot minder armoede. Maar een vrije markt prikkelt te weinig om deugdzaam te leven. Gebrek aan concurrentie én een teveel ervan leiden juist tot uitholling van belangrijke deugden. Daarom is overheidsingrijpen onvermijdelijk. Dat zie je tijdens de kredietcrisis.

Deregulering leidde tot kortetermijndenken met alle gevolgen van dien. Het Angelsaksische model van het kapitalisme dat terug te zien is in de Verenigde Staten heeft de deugd matigheid uitgehold. De markt is nuttig, maar kapitalisme pur sang is schadelijk. Een sterke staat is nodig.”