En nu is er dan het initiatief Uit Vrije Wil: zelf kiezen voor je levenseinde. Zo’n 100.000 Nederlanders hebben dit initiatief inmiddels ondertekend.Het joodse geloof wijst euthanasie af op basis van de stelling dat niet alleen het menselijk leven in het algemeen van onschatbare waarde is, maar dat tevens ieder moment van leven van belang is. Leven is een ondeelbare, niet te kwantificeren grootheid. Het doet er niet toe of iemands leven voor een aantal jaren verlengd wordt of nog slechts enkele seconden in stand gehouden wordt.

In Genesis 9:5 staat aangeduid dat ook doden uit liefde of medelijden een vorm van doodslag is: „En waarlijk, Ik zal uw eigen bloed eisen (verbod van zelfmoord, RE) (…) en uit de hand van de mens, uit de hand van iemands broeder, zal Ik het leven van de mens opeisen.”

De frase „uit de hand van iemands broeder” lijkt overbodig, want broedermoord is geen geringer misdrijf dan gewone moord. De negentiende-eeuwse rabbijn Jacob Zwi Mecklenburg ziet in deze overbodigheid een aanduiding dat de Bijbel ook ”mercy killing” verbiedt.

Hoewel moord over het algemeen het tegengestelde is van broederlijke liefde, kan het nemen van het leven van een broeder onder sommige omstandigheden aanvoelen als een daad van medemenselijkheid. Euthanasie geschiedt op grond van medelijden. Toch ziet de Bijbel hierin niet minder dan moord. Het wordt geacht een vergrijp te zijn op een gebied dat niet aan de mens is gegeven.

Verlengen

Ook een terminale of hopeloze situatie vermindert de verantwoordelijkheid van de arts geenszins. De arts heeft de opdracht het leven te verlengen; zijn opdracht is niet beperkt tot genezen. Het verzachten en verlichten van pijn valt ook onder de verplichting te genezen. Dit is een uitvloeisel van het gebod: ”Heb uw naaste lief gelijk uzelf” en omvat ook relatief agressieve pijnbestrijding.

Binnen het jodendom wordt er geen verschil gemaakt tussen het verlengen van het leven met natuurlijke middelen –zoals voedsel- en kunstmatige middelen– zoals medicijnen. De middeleeuwse codificator Maimonides (1135-1204), zelf arts, trekt de parallel tussen voedsel en medicatie: „G’d schiep voedsel en water om de mens in leven te houden en Hij schiep medicijnen om ziekten te genezen.”

De joodse wet maakt dus geen verschil tussen gewone en buitengewone therapeutische procedures. Het jodendom ontkent dat de mens het recht zou hebben om op grond van de kwaliteit van het leven tot zelfdoding te besluiten. Zelfs als het om een vegeterende patiënt gaat. Het gebod het leven te redden, wordt niet beïnvloed door de kwaliteit van het leven.

Het jodendom erkent een recht op een waardige dood. Alleen de definitie van een waardige dood is verschillend. De strijd om het leven te verlengen wordt nooit geacht mensonterend of onwaardig te zijn. Het behoud van het leven is een uiting voor de hoge waarde die aan iedere vorm van leven wordt gehecht. De mens heeft geen recht op zelfbeschikking.

Nieuwe dimensie

Ongeveer 1800 jaar geleden werd de volgende joodse traditie opgetekend: „Tegen uw wil leeft u en tegen uw wil sterft u.” Hoewel deze uitspraak in eenvoudige zin werd opgevat als een ironische expressie van het feit dat een baby net zo min geboren wil worden als een gezonde volwassene wil sterven, lijkt deze uitspraak in onze tijd een nieuwe dimensie te krijgen.

Het leven is iets onvrijwilligs. Indien men een balans opmaakt van het leven zal men merken dat de lasten groter zijn dan de lusten. Reeds 2000 jaar geleden verklaarde de leerschool van Sjammaj dat „het beter ware voor de mens indien hij niet geschapen zou zijn.” Alleen de Schepper die het leven geeft, mag dit ook weer nemen.

Tegenwoordig is het G’dzijdank mogelijk vrijwel alle vormen van pijn te verlichten. Een zinloos geacht leven komt vaker voor. Helaas gaat het hierbij meestal over mensen wiens voortleven door anderen zinloos wordt geacht. Vaak gaat het om emotionele problemen van verwanten of de verzorgende omgeving, die de patiënt het gevoel geven slechts tot last te zijn. De patiënt maakt zich de omgevingssignalen eigen en voelt zich dus ook werkelijk tot last en verzoekt –geheel vrijwillig– om euthanasie.

Ook psychologisch acht ik het zelfbeschikkingsrecht moeilijk te verteren. De grenzen van het leven vervagen. Het graf wordt de toevlucht voor moeilijke problemen, terwijl er in feite niets wordt opgelost. De opdracht iets van het leven te maken, verschuift naar de achtergrond.

De auteur is rabbijn van het Nederlands Israelitisch Kerkgenootschap en rector van het Nederlands Israelietisch Seminarium.